«افق غربی چین: پکن و ژئوپلیتیک اوراسیا»

دوشنبه 3 آذر 1399
«افق غربی چین: پکن و ژئوپلیتیک اوراسیا»

 

بهزاد عبداله‌پور، پژوهشگر و دانش‌آموخته دانشگاه تهران در معرفی و نقد این اثر جدید می‌نویسد: در دهه‌های گذشته، رقابت چین و آمریکا تبدیل به پارادیمی از روابط بین‌الملل، نفوذ راهبردی و سازکار سیاسی و اقتصادی در منطقه اوراسیا شده است. دنیل مارکی، استاد دانشگاه جان هاپکینز و نویسنده این کتاب به دنبال تبیین این موضوع و پرداختن به نفوذ چین در اوراسیا است. او با بررسی آرمان‌های سیاست خارجی چین و اهمیت اقتصادی و سیاسی در حال رشد آن، به دنبال پاسخ به این مسأله است که چگونه این کشور تبدیل به یک بازیگر کلیدی در منطقه اوراسیا شده است و منافع آمریکا را در منطقه به چالش می‌کشد.

این کتاب با بهره جستن از نمونه‌ها و اسناد تاریخی دست اول، در صدد ارائه نمایی کلی از بازیگران کلیدی در منطقه است که موجب تعمیق درک خوانندگان در خصوص رقابت ابرقدرت‌ها و قدرت‌های منطقه‌ای در صفحه شطرنج اوراسیا است. دغدغه اصلی کتاب این است که چگونه سیاست‌های چینی در جنوب آسیا، آسیای مرکزی و خاورمیانه، ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از همین رو، نویسنده بخش اعظمی از کتاب را به سیاست‌های چین در قبال بازیگران منطقه‌ای همچون هند، پاکستان، قزاقستان، عربستان سعودی و ایران با تأکید ویژه بر رقابت‌های هندی-پاکستانی، ایرانی-سعودی و چینی-آمریکایی اختصاص داده است. نویسنده نشان می‌دهد که برای درک فعالیت‌های فرامرزی چین، بسیار اهمیت دارد که مألفه های ژئوپلیتیک و شرایط داخلی کشورهای شریک پکن را مدنظر قرار دهیم.

این کتاب با مطرح‌کردن انگیزه‌های اصلی و چالش‌های احتمالی طرح «یک کمربند یک جاده» چین و سیاست خارجی پکن در دوره شی جینپینگ در صدد مهیا نمودن زمینه برای بررسی بیشتر این مسأله است که چگونه طرح یک کمربند یک جاده می‌تواند راه را برای تبدیل چین از یک قدرت منطقه‌ای به یک قدرت جهانی هموار سازد. نویسنده بر این باور است، یک کمربند یک جاده، تنها یک طرح اقتصادی نیست که به دنبال همکاری برد-برد و توسعه منطقه‌ای باشد بلکه درصدد توسعه نفوذ پکن در اوراسیا از طریق ایجاد یک شبکه ارتباطی بین دولت‌هاست که  جهانی‌سازی سیاسی و اقتصادی با ویژگی‌های چینی را شتاب می‌بخشد. همچنین نویسنده ابزارهای دیپلماتیک چین همچون برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی برای توسعه برنامه‌های فرهنگی و آموزشی و اهداف پکن در راستای ترویج چندجانبه‌گرایی و همکاری برد-برد را مورد مداقه قرار می‌دهد.

حضور چین در کشورهای جنوب آسیا، آسیای مرکزی و خاورمیانه در این کتاب به تفصیل طی فصل‌هایی بررسی شده است. نویسنده، سیاست‌ها و دگرگونی‌های داخلی در این مناطق را در مقابل همدیگر قرار می‌دهد تا نقش چین را به عنوان یک عامل تثبیت‌کننده یا بی‌ثبات‌‌کننده مورد بررسی قرار دهد. در خصوص خاورمیانه نویسنده خاطرنشان می‌کند که رقابت بین ایران و عربستان سعودی مستقیماً محاسبات راهبردی پکن را در منطقه تحت تأثیر قرار می‌دهد. او در ادامه اشاره می‌‌کند که پکن رویکرد «دیپلماسی موازی» را در خاورمیانه در پیش گرفته است تا همکاری خود را با بازیگران منطقه‌ای تعمیق بخشد (صفحه 126).

نویسنده در پایان سیاست‌های واشنگتن و گزینه‌های راهبردی متنوعی را مورد بررسی قرار می‌دهد که به واسطه آن‌، آمریکا درصدد تقابل با چین است. نویسنده معتقد است که بهترین تاکتیک، نخست مشخص‌ کردن حوزه‌هایی است که واشنگتن قصد دارد با چین در آن رقابت کند و سپس «اولویت بخشیدن به منافع ملی لاینفک در برابر رقابت به خاطر رقابت» (صفحه 188). علاوه بر این، نویسنده معتقد است که برای موازنه قوای پکن در اوراسیا، واشنگتن باید راهبردهای محلی را بر راهبردهای جهانی ترجیح دهد.

ادبیات کتاب، واقع‌گرایانه بوده و چین به عنوان تهدیدی برای برتری آمریکا و موقعیت هژمونیک آن در توازن قدرت حاکم در منطقه اوراسیا به تصویر کشیده شده است. در عین حال، به نظر می‌رسد نویسنده کمک‌های چینی‌ها به کشورهای اوراسیا از طریق طرح یک کمربند یک جاده و راه ابریشم دیجیتال را دست‌ کم گرفته است.

این کتاب دو دستاورد ارزشمند و نوآورانه برای خوانندگان به ارمغان آورده است. اول، نویسنده اشاره می‌کند که منطقه اوراسیا می‌تواند آینده رقابت ژئوپلیتیک جهانی بین آمریکا و چین را رقم بزند و دوم این که این کتاب آرمان‌ها، توانایی‌ها و روابط پکن را با بازیگران کلیدی در منطقه اوراسیا مورد ارزیابی قرار می‌دهد که این امر با ارائه رویکردی جدید برای خوانندگان جهت درک تحولات نظامی، اقتصادی و سیاسی محقق می‌شود.

افق غربی چین: پکن و ژئوپلیتیک اوراسیا کتابی ارزشمند در حوزه روابط چین و آمریکا و ادبیات روابط بین‌الملل محسوب می‌شود و برای افرادی که در صدد درک سازکار منطقه‌ای در اوراسیا و پیامدهای آن برای جهان سیاست هستند، توصیه می‌شود.

گفتنی است، کتاب جدید دنیل مارکی با عنوان اصلی «China's Western Horizon: Beijing and the New Geopolitics of Eurasia» از سوی انتشارات دانشگاه در 344 صفحه چاپ و در سال 2020 راهی بازار نشر شده است. نقد و بررسی این کتاب نیز به قلم بهزاد عبداله‌پور در ژورنال روابط بین‌الملل منتشر شده است. معرفی این کتاب در قالب طرح «تازه‌های نشر بین‌الملل» صورت می‌گیرد که به همت سازمان انتشارات جهاددانشگاهی و با هدف شناسایی و معرفی کتاب‌های جدید ناشران بین‌المللی با محوریت علوم انسانی اجرا می‌شود.