استانداردهای حسابرسی در دهه اخیر بطور مستمر دستخوش تغییر بوده است، اما متون آموزشی حسابرسی همپای این تغییرات پیش نرفته است. اجرای موثر استانداردها، مستلزم وجود کتاب‌های آموزشی مناسب برای دانشجویان و فعالان حرفه است. کتاب حاضر، با این هدف به رشته تحریر درآمده است که خوانندگان (به ویژه دانشجویان) را با برنامه‌ریزی و اجرای فرآیند حسابرسی از آغاز تا پایان، طبق استانداردهای حسابرسی جدید، الزامات قانونی و شرایط محیطی ایران آشنا کند.

نقش حسابرس مستقل در بهبود فرآیند تصمیم‌گیری از طریق اعتباربخشی به اطلاعات مبنای تصمیم‌گیری بر کسی پوشیده نیست. حرفه حسابرسی همچنان در حال گذار از تاکید بر حسابرسی سنتی صورتهای مالی به سوی ارائه خدمات اطمینان بخش است تا در ایفای این مهم نقش موثرتری داشته باشد. نحوه ارائه مطالب در هر فصل بدین ترتیب است که مطالب هر بخش با ملاحظه آخرین منابع معتبر خارجی و رعایت استانداردهای حسابرسی ملی ارائه شده است. در قسمت‌های مختلف کتاب در صورت لزوم به ارائه نمونه‌ای از مدارک حسابرسی، از قبیل، نمونه قرارداد حسابرسی، نمونه تاییدیه‌های حسابرسی و همچنین نمونه‌ای از پرسشنامه کنترل داخلی، کاربرگ‌های حسابرسی اقدام شده تا دانشجویان علاوه بر فراگیری نظری موضوعات مرتبط با این مقولات، از نظر شکلی نیز این مستندات را ملاحظه نمایند.

تداوم انقلاب صنعتی در اروپا قرن نوزدهم، ایجاد کارخانه‌های بزرگ و بزرگتر و اجرای طرح‌های عظیمی چون احداث شبکه‌های سراسری راه‌آهن را می‌طلبید که نیازمند به سرمایه‌های کلان بود. تامین چنین سرمایه‌هایی از امکانات مالی یک یا چند سرمایه‌گذار فراتر بود و از سویی، یک یا چند سرمایه‌دار نیز آمادگی پذیرفتن خطر تجارتی چنین فعالیت‌های بزرگی را نداشتند. از این رو، با بهره‌‌گیری از دو دستاورد بزرگ و مفید انقلاب صنعتی، یعنی سازماندهی و همکاری، شرکت‌هایی شکل گرفت که مسئولیت صاحبان سرمایه آنها محدود به مبلغ سرمایه‌گذاریشان بود و در قالب چنین مشارکت‌هایی، سرمایه‌های کوچک تجهیز گردید و راه حل مناسبی برای تامین سرمایه‌های کلان و توزیع مخاطرات تجارتی فراهم آورد.

افزایش موارد استفاده و شمار استفاده‌کنندگان از اطلاعات مالی واحدهای اقتصادی، به دنبال و در تداوم افزایش شمار شرکت‌های سهامی و توسعه و رونق بازارهای سرمایه و پول، هدف حسابداری را از رفع نیازهای معدودی صاحب سرمایه، به پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی گروه‌های متعدد ذی‌حق، ذی‌نفع و ذی‌علاقه ارتقا داد و به حرفه حسابداری، نقش اجتماعی بخشید.

تردیدی نیست که این اثر نیز همچون هر اثر انسانی دیگر، عاری از خطا و اشتباه نیست؛ لذا از صاحب‌نظران ارجمند تقاضا می‌شود نظرات و پیشنهادات خود را با ما در میان گذارند تا اقدامات لازم برای اعمال اصلاحات مورد نیاز انجام گیرد.

در تالیف این کتاب از نقطه‌نظرات دوستان ارجمند زیادی استفاده شده است که به دلیل اینکه نامی از قلم نیوفتد، از شخص خاصی نام برده نمی‌شود و بدین وسیله از تمامی عزیزان تقدیر و تشکر به عمل می‌آید. همچنین از مدیریت محترم انتشارات جهاد دانشگاهی یزد که امکان چاپ این کتاب را فراهم آوردند نیز صمیمانه تشکر و سپاس‌گزاری می‌نماییم.

فصل اول : آشنایی با حسابرسی 1

تاریخچه حسابرسی در ایران 3

پیدایش حسابرسی و تحولات آن در ایران قبل از انقلاب اسلامی 4

حسابرسی بعد از انقلاب 4

تعریف حسابرسی 7

هدف کلی حسابرسی 8

تغییرات حسابرسی بعد از قرن 19 8

تمایز بین حسابداری و حسابرسی 8

فلسفه وجودی حسابرس 9

عوام توجیه کننده تقاضا برای حسابرسی 11

عوامل توجیه کننده تقاضا برای خدمات حسابرسی از دید وانداوالاس 12

حسابرس مستقل 13

حسابرسی داخلی 13

بازرس قانونی 14

انواع حسابرسی 14

محدودیت های حسابرس 20

حقوق حسابرس 20

استاندارد های حسابرسی 20

10 نکته ضروری 23

فصل دوم : آیین رفتار حرفه ای 27

کلیات 29

ویژگی‌های حرفه 30

اهداف حرفه حسابداری 30

اصول بنیادی 31

احکام 32

ضمانت اجرای احکام در آیین رفتار حرفه‌ای جامعه حسابداران رسمی ایران 43

سقوط اخلاق حرفه‌ای 44

شرایط و مزایا تشکیل شرکت حرفه‌ای 45

10 نکته ضروری 46

فصل سوم : مسئولیت حسابرسان در ارتباط با تقلب و اشتباه 49

موسسات حسابرسی در ایران 51  

تشکیلات سازمانی مؤسسات حسابرسی 51  

مسئولیت حسابرسان نسبت به کشف اشتباه و تقلب 54  

مسئولیت حسابرس 57  

ارزیابی تحریف و مطلع کردن مدیران 58  

عدم امکان تکمیل کار توسط حسابرس و کناره‌گیری وی 59  

اطلاع‌رسانی به حسابرس جانشین 59  

نمونه‌هایی از شرایط نشان‌دهنده احتمال وجود تحریف (تقلب یا اشتباه) 60  

ارزیابی حسابرس از عدم رعایت قوانین و مقررات 60  

وضعیت حسابرسان در عصر دعاوی حقوقی 61

خدمات حسابداری و مشاوره‌ای 62

وجه تمایز میان خدمات اعتباردهی و خدمات تنظیم اطلاعات مالی 63

10 نکته ضروری 75

فصل چهارم : برنامه‌ریزی 79

مراحل حسابرسی 83

اصول و پایه کار حسابرسی 83

ملاحظات خاص در حسابرسی نخستین 96

کسب شناخت از فعالیت صاحبکار پس از پذیرش صاحبکار 96

برنامه‌ریزی حسابرسی مکرر 97

سایر موارد قابل ذکر در برنامه‌ریزی 97

پیوست 98

10 نکته ضروری 100

فصل پنجم : کنترل‌های داخلی 105

اهداف کنترل‌های داخلی 108

انواع کنترل داخلی 108

ماهیت شناخت حسابرس از واحد مورد رسیدگی و محیط آن شامل کنترل‌های داخلی 111

صنعت، قوانين و مقررات و ساير عوامل برون سازماني 112

ماهيت واحد مورد رسيدگي، شامل انتخاب و بكارگيري رويه‌هاي حسابداري توسط واحد مورد رسيدگي 112

اهداف و راهبردها و خطرهاي تجاري مربوط 112

مقیاس اندازه‌گيري و بررسي عملكرد مالي واحد مورد رسيدگي 113

کنترل‌های داخلی 113

محیط کنترلی 114

کاربرد "محیط کنترلی" در واحدهای تجاری کوچک 116

فرآيند ارزيابي خطر توسط واحد مورد رسيدگی 117

کاربرد "فرآيند ارزيابي خطر توسط واحد مورد رسيدگی" در واحدهای تجاری کوچک 118

سيستم اطلاعاتي، شامل فرآيندهاي تجاري مربوط، در ارتباط با گزارشگري مالي و اطلاع‌رساني 118

کاربرد "سيستم اطلاعاتي در ارتباط با گزارشگري مالي و اطلاع‌رساني" در واحدهای تجاری کوچک 119

فعالیت‌های کنترلی 119

كاربرد "فعالیت‌های کنترلی" در واحدهاي تجاري كوچك 122

نظارت بر کنترل‌ها 122  

کاربرد "نظارت بر کنترل‌ها" در واحد‌های تجاری کوچک 124

شناخت و ارزیابی از واحد حسابرسی داخلی 125

محدودیت‌های سیستم کنترل داخلی 126

روش‌های برآورد خطر 127

مستندسازی شناخت سیستم کنترل‌های داخلی 128

پرسشنامه 129

شرح نوشته 130

نمودار (نمودگر) 131

دستورالعمل‌ها و نمودارهای سازمانی 133

ترکیب نمودگر و شرح نوشته حسابرسان داخلی 133

عوامل خطر تقلب 134

نمونه‌هایی از عوامل خطر مربوط به تحریف‌های ناشی از تقلب 135

عوامل خطر تقلب مرتبط با تحریف‌های ناشی از گزارشگری مالی متقلبانه 135

عوامل خطر تقلب مرتبط با تحریف‌های ناشی از سو استفاده از دارایی‌ها 138

عوامل خطر تقلب مرتبط با آسیب پذیری دارایی‌ها در برابر سو استفاده 138

عوامل خطر تقلب مرتبط با کنترل‌ها 139

انواع آزمون‌های حسابرسی 139

روش‌های برآورد خطر 140

آزمون اثربخشی کارکرد کنترل‌ها 140

کنترل‌های داخلی وجوه نقد 143

حسابرسی داخلی 153

رابطه بين واحد حسابرسي داخلي و حسابرسی مستقل 154

شناخت و ارزيابي مقدماتي واحد حسابرسي داخلي 154

زمان بندي برقراري ارتباط و هماهنگي با واحد حسابرسي داخلی 156

ارزيابي و آزمون كار واحد حسابرسي داخلي 156

کنترل‌های داخلی در سیستم‌های رایانه‌ای 157  

اهداف حسابرسی سیستم‌های رایانه‌ای 158

انواع کنترل‌ها درسیستم‌های رایانه‌ای 158

پیوست 159

10 نکته ضروری 161

فصل ششم: جمع‌آوری شواهد کافی و مناسب حسابرسی 167

مفهوم و انواع شواهد حسابرسی 169

کفایت و مناسب بودن شواهد حسابرسی 170

استفاده از ادعاهای مدیریت در کسب شواهد حسابرسی 172

روش‌های کسب شواهد حسابرسی 173

انواع شواهد حسابرسی 173

ارزیابی نتایج کار کارشناس 189

اشاره به استفاده از خدمات کارشناس در گزارش حسابرس 190

متقاعدکنندگی شواهد حسابرسی و مخارج آن 191

جمع‌آوری شواهد در ارتباط با موضوعات خاص 192

پیوست 206

10 نکته ضروری 210

فصل هفتم : اهمیت‌ها و خطرهای حسابرسی 219

خطر (ریسک) حسابرسی، حسابرسی مبتنی بر ریسک و اهمیت 221

انواع خطرهای حسابرسی 222

حسابرسی مبتنی بر ریسک 228

اهمیت 231

رابطه  اهمیت و ریسک حسابرسی 232

اهمیت‌ و خطر حسابرسی‌ در ارزیابی‌ شواهد حسابرسی‌ 233

اهمیت و ارزیابی تحریف‌ها 234

پیوست 235

10 نکته ضروری 236

فصل هشتم : نمونه‌گیری و مستندسازی 243

مقدمه 245

انتخاب اقلام برای آزمون به منظور گردآوری شواهد حسابرسی 247

طراحی نمونه 251

تعمیم اشتباهات 251

عوامل مؤثر بر اندازه نمونه درآزمون کنترل‌ها 252

عوامل مؤثر بر اندازه نمونه در آزمون‌هاي محتوا 254

شیوه‌های انتخاب نمونه 256

مستند سازی 257

ماهیت مستندات حسابرسی 258

ماهیت محرمانه مستندات حسابرسی 258

مشخص كردن تهيه‌كننده و بررسي‌كننده 259

کاربرگ‌های حسابرسی 259

مالکیت و محرمانه بودن کاربرگ‌های حسابرسی 259

انواع کاربرگ‌های حسابرسی 260

شکل و محتوا کاربرگ‌های حسابرسی 264

رهنمودهای تهیه کاربرگ‌های حسابرسی 265

سازماندهی کاربرگ‌های حسابرسی 265

هدف‌ از تهیه‌ و تنظیم‌ کاربرگ‌های‌ حسابرسی‌ 267

کنترل کیفیت در موسسات ارائه‌کننده خدمات حسابرسی، سایر خدمات اطمینان‌بخشی و خدمات مر تبط 268

اجزا سیستم کنترل کیفیت 269

شکایات و اتهامات 285

مستندسازی 286

تنظیم پرونده‌های نهایی حسابرسی 286

پیوست 288

10 نکته ضروری 290

فهرست منابع 294