خاک مهم‌ترین محیط رشد طبیعی گیاهان است. خاک لنگرگاه ریشه بوده و ضمن استقرار و سرپانگهداشتن گیاه، آب، مواد غذایی و هوا را برای گیاه فراهم می‌کند. برای موفقیت‌آمیز بودن رشد گیاه و تولید محصول، محیط خاک باید عاری از عوامل بیماری‌زا و غلظت بالای نمک یا ترکیبات سمی باشد درغیراین‌صورت قبل از کاشت گیاه، اصلاح خاک و فراهم نمودن شرایط مناسب برای رشد گیاه ضروری است.

نیاز شدید به تأمین مواد غذایی برای جمعیت روبه‌رشد کشور از یک‌سو و لزوم نیل به خودکفائی در امر تولیدات کشاورزی و ایجاد امنیت غذایی از طرف دیگر ایجاب می‌کند تا درحد امکان میزان تولیدات بخش کشاورزی در کشور افزایش یابد. برهمین اساس در سال‌های گذشته توجه ویژه‌ای به تولید محصولات کشاورزی در محیط‌های کنترل‌شده به‌ویژه سیستم‌های کشت بدون خاک یا هیدروپونیک معطوف شده است. به‌طوری که تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به‌ویژه با تخصص کشاورزی و نیز برخی زارعان و سرمایه‌گذاران در بخش خصوصی به این سیستم‌ها روی آورده‌اند.

بسیاری از مردم تصور می‌کنند «هیدروپونیک» به‌معنای رشد گیاه در آب می‌باشد درحالی‌که هیدروپونیک شامل تمام سیستم‌های کشت بدون خاک است. دراین سیستم‌ها، خاک به‌عنوان محیط کشت گیاه وجود ندارد. درنتیجه تمام وظایف خاک باید با روش‌های دیگر انجام شود. برای سرپا نگهداشتن گیاه از قیم استفاده شده و عناصر غذایی موردنیاز گیاه نیز از طریق محصول غذائی دراختیار گیاه قرار داده می‌شود.

در سال‌های اخیر، روش‌های کشت بدون خاک به‌طور گسترده‌ای در تولید بعضی سبزیجات، صیفی‌ها و گل‌ها به‌کار گرفته شده است. این روش‌ها برتری‌هایی در مقایسه با روش‌های کشت و کار سنتی در مزرعه یا باغ دارند و بسیاری از مشکلات کاشت گیاه در خاک دراین سیستم‌ها برطرف شده است.

دراین کتاب نیازهای بنیادی در سیستم‌های هیدروپونیک، ویژگی‌های بستر کاشت، محلول غذایی، مدیریت صحیح کوددهی و آبیاری، کنترل عوامل محیطی، مزیت‌ها و محدودیت‌ها و برخی تجهیزات لازم برای این سیستم‌ها ارایه می‌شود.

هم‌چنین این کتاب حاضر اطلاعات مفیدی را دراختیار دانشجویان رشته‌های کشاورزی و نیز علاقه‌مندان به ایجاد سیستم‌های هیدروپونیک در سطح تجاری و یا خانگی قرار می‌دهد.

بخش عمده مطالب کتاب برگرفته از کتاب «Hydroponics» (وزارت کشاورزی آمریکا) و برخی منابع جدید دیگر در همین ارتباط است.

کتاب «هیدروپونیک» در 110 صفحه و به‌قیمت 13 هزار ریال منتشر شده است.

مقدمه................................................................................................................. 1

چرا هیدروپونیک؟................................................................................................... 2

هیدروپونیک چیست؟.............................................................................................. 4

تاریخچه کشت هیدروپونیک...................................................................................... ..6

نیازهای بنیادی در سیستمهای هیدروپونیک..................................................................... 7

انواع سیستمهای هیدروپونیک..................................................................................... 9

سیستم هیدروپونیک محلول یا مایع.......................................................................... ....12

روش‌های محلول چرخشی:......................................................................................... 12

سیستم فیلم غذایی (NFT):و................................................................................... 12

فناوری جریان عمیق و سیستم لوله‌ای (DFT)و............................................................... 14

روش‌های غیرچرخشی.............................................................................................. 18

فناوری غوطه‌ور کردن ریشه...................................................................................... 18

استفاده از سیستم غوطه‌ورسازی ریشه برای گیاهانی که ریشه غده‌ای ندارند......................... 19

استفاده از سیستم غوطه‌ورسازی ریشه برای گیاهانی که ریشه غده‌ای دارند.......................... 23

سیستم شناورسازی............................................................................................. 24

سیستم نیروی مویینگی......................................................................................... 25

سیستمهای هیدروپونیک با بستر کشت جامد (سیستم دانه‌بندی)...................................... 26

سیستمهای کیسه آویزان........................................................................................ 27

تکنیک کیسه رشد................................................................................................. 29

تکنیک شیاری....................................................................................................... 31

تکنیک گلدانی....................................................................................................... 33

تکنیک آئروپونیک.................................................................................................... 33

تکنیک‌های خزانه‌داری برای هیدروپونیک...................................................................... 34

بستر خزانه........................................................................................................... 34

محفظه‌ها با سینی‌های مخصوص نشاء‌کاری........................................................................ 35

محفظه‌های جداگانه یا بلوک‌های رشد............................................................................. 35

سینی‌ها............................................................................................................... 36

سینی‌های فوم استیری و سینی‌های نشاء‌کاری.................................................................. 36

جوانه‌زنی بذر........................................................................................................ 37

تولید اندامهای قابل کشت.......................................................................................... 37

تأمین عناصر غذایی.................................................................................................. 38

دوره خزانه‌داری...................................................................................................... 40

تکنیک خزانه‌گیری اسفنجی......................................................................................... 40

ویژگیهای برخی ترکیبات مورداستفاده به‌عنوان بستر در هیدروپونیک..................................... 42

محلول غذایی مورداستفاده در هیدروپونیک................................................................... 47

مدیریت محلول غذایی............................................................................................. 49

پ – هاش (PH)و.................................................................................................... 49

قابلیت هدایت الکتریکی........................................................................................... 53

آماده‌سازی محلول غذایی........................................................................................... 55

مصرف کود همراه با آب آبیاری (کود آبیاری).................................................................... 63

مزایای کود آبیاری:.................................................................................................. 64

عواملی که باید در کود آبیاری موردنظر باشد................................................................... 64

کیفیت آب آبیاری.................................................................................................... 64

روش‌های کود آبیاری............................................................................................... 65

مراقبتهای زراعی و هرس گیاه..................................................................................... 66

ضرورت مدیریت صحیح سیستمهای هیدروپونیک.......................................................... ...70

هیدروپونیک و سایر سیستم‌های کنترل شده تولید کشاورزی............................................. 73

کنترل عوامل محیطی.............................................................................................. 75

مشکلات محیط‌های کشت بدون خاک............................................................................. 76

خسارتهای ناشی از آفات و بیماری‌ها در سیستم هیدروپونیک.............................................. 80

کمبود عناصر غذائی.................................................................................................. 81

نیتروژن................................................................................................................ 82

فسفر.................................................................................................................. 83

پتاسیم................................................................................................................ 85

گوگرد................................................................................................................... 87

منیزیم................................................................................................................. 88

کلسیم................................................................................................................ 89

آهن.................................................................................................................... 90

کلر...................................................................................................................... 91

منگنز................................................................................................................... 91

بور...................................................................................................................... 93

روی..................................................................................................................... 96

مس.................................................................................................................... 96

مولیبدن............................................................................................................... 97

مزیتهای سیستمهای هیدروپونیک................................................................................. 99

محدودیتهای سیستمهای هیدروپونیک.......................................................................... 100

رشد محصولات در محیط کشت بدون خاک...................................................................... 101

برداشت، درجه‌بندی، انبارداری و بازاریابی................................................................... 102

تجهیزات لازم برای سیستم هیدروپونیک..................................................................... 104

پمپهای آب............................................................................................................ 104

زمانسنج و حسگر شناسایی اکسیژن............................................................................... 105

لوله‌های PVCو ...................................................................................................... 105

pHمتر و ECمتر....................................................................................................... 106

دستگاههای دمنده...................................................................................................... 107

دستگاههای مخصوص گرده‌افشانی.................................................................................. 107

دستگاه اندازه‌گیری غلظت عناصر غذائی............................................................................. 108

منابع:....................................................................................................................... 108