موضوع كتاب بررسي و شناخت "تحولات نظام حقوقي مطبوعات در ايران" است. اين كار از طريق بررسي شرايط قانونگذاري‌هاي مطبوعاتي در فاصله‌ي زماني از انقلاب مشروطيت تا عصر حاضر (يعني دوره‌ي يكصد ساله‌ي بين سال‌هاي 1285 تا 1385 هجري شمسي) صورت گرفته است. لازم است براي نيل به اين مقصود، با رويكردي تاريخي تحولات دوره‌ي زماني مورد نظر را بازكاوي كرده و آنچه از خلال اسناد و مدارك تاريخي موجود قابل استخراج و تحليل است را بيرون بياوريم و با كنار هم قرار دادن قطعات مذكور، تصويري كلي از فراز و فرود نظام حقوقي مطبوعات در ايران پيش رو قرار دهيم.

اين كتاب در سه فصل تنظيم شده است؛ در فصل نخست، موضوع در شكل كلي آن طرح شده، ضرورت و اهميت موضوع، هدف اصلي تحقيق و پرسش‌هاي‌ كلي‌ مورد اشاره قرار گرفته، آثار مرتبط با موضوع‌ اين كتاب مورد نقد و ارزيابي قرار مي‌گيرد. در دوازده گفتار نخست فصل دوم، تحولات تاريخي جامعه‌ي ايراني در سال‌هاي مصادف با شروع انقلاب مشروطيت و وقايع پس از آن تا پايان دولت اصلاحات (1385) بررسي شده و گفتار پاياني همين فصل به بررسي مقايسه‌اي قوانين مطبوعات (5 قانون اصلي) مي‌پردازد. فصل سوم و پاياني كتاب، به جمع‌بندي دستاوردهاي پژوهش و نتيجه‌گيري از موضوعات مطرح شده اختصاص دارد.

 درآمد/9

مقدمه/13

فصل اول: طرح مسئله/17

چرا مطالعه‌ي نظام حقوقي مطبوعات اهميت دارد؟/17

اين پژوهش به دنبال چيست؟/18

مروري مختصر بر رئوس تحولات تاريخي/19

مروري بر سابقه موضوع‌/21

فصل دوم: مروري بر تحولات تاريخي معاصر ايران/29

گفتار اول؛ از پيدايش روزنامه‌نگاري در ايران تا تصويب نخستين قانون مطبوعات/30

الف) روزنامه‌نگاري پيش از پيدايش قانون مطبوعات/31

ب) وضع نخستين مقررات/33

ج) خيزش اجتماعي براي انقلاب مشروطه/35

د) محاكمه قبل از تصويب قانون/39

گفتار دوم؛ دوره‌ي اول مشروطه، سال‌هاي حاكميت محمدعلي شاه (88-1285 شمسي)/40

الف) كشاكش بر سر متمم قانون اساسي/40

ب) محاكمه‌ي مدير روزنامه‌ي روح‌القدس/42

ج) تشديد اختلاف سلطنت‌طلبان و مشروطه‌خواهان/43

د) تصويب نخستين قانون مطبوعات/44

هـ) به توپ بستن مجلس و قلع و قمع مشروطه‌خواهان/49

و) فتح تهران و سرنگوني سلطنت استبدادي محمدعلي شاه/51

گفتار سوم؛ دوره‌ي دوم مشروطه، سال‌هاي حاكميت احمد شاه (1300-1288 شمسي)/53

الف) ماجراي محاكمه‌ي مدير حبل‌المتين/53

ب) ادامه‌ي اعتراضات به توقيف جرايد/55

ج) محاكمه‌ي نويسنده‌ي مقاله/57

د) تصويب قانون مربوط به دفع سلاح از اشخاص غير نظامي/59

هـ) روابط همچنان تيره‌ي مطبوعات و دولت/61

و) تصويب قانون حكومت نظامي/63

ز) تصويب لايحه‌ي آيين دادرسي كيفري/65

ح) الزام مطبوعات به اخذ مجوز انتشار از دولت/68

ط) كودتاي انگليسي رضاخان/69

گفتار چهارم؛ دوران سلطه‌ي رضاخان (1320-1300 شمسي)/71

الف) نخستين توجهات به موضوع هيأت منصفه/72

ب) بررسي صلاحيت روزنامه‌نگاران در شوراي عالي معارف/74

ج) تصويب قانون مميزي مطبوعات/75

د) تصويب قانون موقت هيأت منصفه/76

هـ) نخست‌وزيري و آغاز اصلاحات اجتماعي رضاخان/82

و) پادشاهي رضا پهلوي/83

ز) تصويب قانون مجازات عمومي/83

ح) تصويب قانون محاكمه‌ي وزرا و هيأت منصفه/86

ط) شتاب در جهت تغييرات سياسي، اجتماعي و فرهنگي/87

ي) سركوبي مخالفان سلطنت در قالب قانون مجازات اقدام‌كنندگان عليه امنيت كشور/89

ك) تصويب قانون هيأت منصفه/90

ل) تأسيس سازمان پرورش افكار/92

گفتار پنجم؛ دوره‌ي نخست پادشاهي محمدرضا (1332-1320)/94

الف) كشمكش گروه‌هاي مدعي و شروع بي‌ثباتي/95

ب) سايه‌ي حكومت نظامي بر سر مطبوعات/96

ج) ناآرامي‌هاي اجتماعي سال 1321 و اصلاحاتي در قانون مطبوعات/98

د) تلاش دولت براي محدود كردن مطبوعات/101

هـ) تلاش براي احياي هيأت منصفه/105

و) طرح اوليه‌ي دكتر مصدق براي مطبوعات/106

ز) مطبوعات اسير سياست‌هاي متغير قوام‌السلطنه/109

ح) ترور محمدرضا شاه، بهانه‌اي براي تحديد مطبوعات/112

ط) محاكمه‌ي روزنامه‌ي شاهد/116

ي) تشكيل جبهه‌ي ملي و مبارزات براي ملي كردن صنعت نفت/117

ك) الغاي تمامي قوانين مطبوعاتي غير از نخستين قانون مطبوعات/119

ل) وقايع دوره‌ي نخست‌وزيري مصدق/120

م) دومين قانون مطبوعات/123

ن) كودتاي آمريكايي 28مرداد/129

گفتار ششم؛ محمدرضا شاه، تثبيت و توسعه‌ي قدرت (1357 ـ 1332)/131

الف) سومين قانون مطبوعات/131

ب) تصويب لايحه‌ي آيين دادرسي كيفري و قانون تشكيل دادگاه اطفال بزهكار/139

ج) محمدرضا شاه به دنبال تثبيت و تحكيم سلطه/140

د) تصويب لايحه براي تعطيلي نشرياتي كه تيراژ پايين دارند/141

هـ) قيام 15 خرداد 1342/143

و) وزارت اطلاعات به عنوان متولي امور مطبوعات/143

ز) تبديل وزارت اطلاعات به وزارت اطلاعات و جهانگردي/144

ح) بحران‌هاي سياسي اجتماعي سال‌هاي 55 و 56/146

ط) جرقه‌اي براي فروزان شدن شعله‌ي انقلاب/148

ي) سردرگمي شاه و بروز نشانه‌هاي سقوط/150

ك) سرنگوني شاه/151

ل) آخرين مصوبه‌ي نظام شاهنشاهي براي تشكيل هيأت منصفه/151

گفتار هفتم؛ پيروزي انقلاب اسلامي و استقرار نظام جديد (بهمن 57 تا شهريور 59)/154

الف) تصويب چهارمين قانون مطبوعات/156

ب) تصويب قانون اساسي/161

ج) تحولات سريع اجتماعي و نخستين توقيف‌هاي مطبوعاتي پس از پيروزي انقلاب/162

گفتار هشتم؛ آغاز جنگ تحميلي و سال‌هاي دفاع مقدس (مهر ماه 1359 تا مرداد 1367)           /164

الف) ايجاد ناامني توسط گروهك‌هاي مسلح/164

ب) تصويب قانون مجازات اسلامي/166

ج) تصويب دو قانون در زمينه‌ي انتخابات مجلس و رياست جمهوري/167

د) تصويب پنجمين قانون مطبوعات/168

هـ) سال پركار مجلس در تصويب قوانين مرتبط با مطبوعات/173

و) اصلاح آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون مطبوعات/175

ز) جناح‌بندي‌هاي تازه در گروه‌هاي سياسي/176

گفتار نهم؛ پايان جنگ و دوران سازندگي (مرداد 1367 تا خرداد 1376)/177

الف) درگذشت امام خميني (ره)/178

ب) مصاديق جديد جرم مطبوعاتي در مصوبه‌ي مجلس/178

ج) آغاز رسيدگي به پرونده‌هاي مطبوعاتي در دادگاه‌هاي علني/179

د) تغييرات در قانون مجازات اسلامي/180

گفتار دهم؛ دوره‌ي حاكميت و اوج اصلاحات (خرداد 1376 تا خرداد 1379)/183

الف) رشد كمّي و كيفي مطبوعات در كشور/184

ب) افزايش يك بند به قانون مطبوعات/185

ج) رشد كمّي پرونده‌هاي مطبوعاتي و توسعه‌ي فعاليت دادگاه مطبوعات/185

د) اصلاح بخش ديگري از آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون مطبوعات/188

هـ) تنش‌هاي مربوط به اصلاح قانون مطبوعات/189

و) اصلاحيه‌ي جامع قانون مطبوعات/192

ز) توقيف گروهي مطبوعات/198

گفتار يازدهم؛ دوره‌ي افول اصلاحات (خرداد 1379 تا تير 1384)/199

الف) الزام مطبوعات به اعلام تيراژ/199

ب) تلاش ناكام اصلاح‌طلبان براي اصلاح قانون مطبوعات/200

ج) تلاش دوباره‌ي نمايندگان مجلس جهت حمايت از مطبوعات/201

د) استمرار محاكمات فعالان سياسي و مطبوعاتي/205

هـ) انتخاب دوباره‌ي خاتمي به رياست جمهوري/205

و) انتقادات متقابل قواي مقننه و قضائيه/206

ز) روزهاي سخت روزنامه‌نگاران اصلاح‌طلب/207

ح) تصويب آيين‌نامه‌ي جديد اجرايي قانون مطبوعات در هيأت وزيران/208

ط) افول اصلاح‌طلبان در نيمه‌ي دوم سال 81/209

ي) استعفاي گروهي نمايندگان مجلس/213

ك) تغيير در قانون هيأت منصفه/213

ل) اصلاح مجدد آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون مطبوعات214

م) آغاز به كار اصول‌گرايان در مجلس هفتم/216

ن) پيش‌درآمدهاي انتخابات رياست جمهوري/218

س) اصلاح آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون مطبوعات و تصويب آيين‌نامه‌ي اجرايي قانون هيأت منصفه/219

گفتار دوازدهم؛ پايان اصلاحات و حاكميت يافتن دوباره‌ي جريان اصول‌گرا/222

الف) توقف قانون سابق و احياي قانون اسبق!/222

گفتار سيزدهم؛ جمع‌بندي مقايسه‌اي قوانين مطبوعات/223

الف) جرائم مطبوعاتي/224

1) توهين و افترا به افراد/224

2) توهين به مقامات/226

1-2) توهين به شاه، خانواده‌ي سلطنت، رهبر انقلاب و مراجع مسلّم تقليد/226

2-2) توهين به ساير مقامات/227

3) توهين به مقدسات/229

4) عدم درج جوابيه/230

5) تهديد/231

6) انتشار اسرار محرمانه نظامي/232

7) انتشار مذاكرات غير علني مجلس و دادگستري/234

8) تحريك به جرائم عليه امنيت/235

9) تشويق مجرمان/237

10) انتشار مطلب و تصوير خلاف عفت عمومي/238

11) تخلفات شكلي و اداري/239

12) جرائم خاص و غير مشترك/242

ب) شرايط تأسيس مطبوعات/244

1) اخذ مجوز انتشار/244

2) شرايط متقاضي انتشار نشريه/245

3) محرومان از انتشار نشريه/246

4) مرجع بررسي تقاضا/248

5) واگذاري امتياز نشريه به غير/250

6) انتشار چند نشريه با يك پروانه/250

فصل‌ سوم: جمع‌بندي و نتيجه‌گيري/251

مروري بر مهم‌ترين‌ نكات/251

پاسخ‌گويي به پرسش‌هاي اوليه‌ي طرح شده/256

ضميمه‌ي يك: نخستين قانون مطبوعات/275

ضميمه‌ي دو: لايحه‌ي قانوني مطبوعات (قانون دوم)/283

ضميمه‌ي سه: لايحه‌ي قانوني مطبوعات (قانون سوم)/295

ضميمه‌ي چهار: لايحه‌ي قانوني مطبوعات (قانون چهارم)/307

ضميمه‌ي پنج: قانون مطبوعات (قانون پنجم)/317

ضميمه‌ي شش: اصلاحيه‌ي قانون مطبوعات/325

منابع و مآخذ/333