امروزه نقشه به عنوان یک روش ارائه اطلاعات و برقراری ارتباط ملل محسوب می گردد. با توجه به این‌که ، به عنوان یکی از مهمترین ابزار پروژه های عمرانی و طرح ها نیز می‌باشد. نقشه نمایی کلی از مکان، جهت برخورداری از دید کلی، را دارا می‌باشد.در عصر جدید به علت سریع بودن ارتباطات، وجود میلیون ها گردشگر در اقصی نقاط دنیا دانستن زبان نقشه یا نقشه­خوانی یکی از ضروریات هر انسان می‌باشد. انتقال اطلاعات مربوط به مکان و ویژگی­های فضایی از جهان طبیعی، جامعه و فرهنگ از طریق نقشه می‌باشد. می­توان گفت نقشه زبان گفتگوی ملل است. امروزه میلیون ها نقشه در کشورهای دنیا  تولید می شوند و سالانه در سراسر جهان توسط دانشمندان، محققان، دولت ها، و سرمایه­گذاران برای رفع نیازهای زیست محیطی، اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی استفاده می­شودکه این امر خود بیان اهمیت نقشه خوانی می‌باشد. از مهمترین دلایل استفاده از نقشه برای کلیه اقشار جمعیت، بدست آوردن بینش بهتر برای تصمیم بهتر می‌باشد. با آموزش نقشه خوانی در هر جای دنیا می‌توان از آن استفاده نمود. اما  باید اذعان نمود در بین کلیه رشته ها نقشه در جغرافیا دارای جایگاه ویژه ای است. نقشه در پژوهش های جغرافیایی هم منبع اطلاعات، هم ابزار مشاهده، هم وسیله ثبت مشاهدات ،هم وسیله تجزیه و تحلیل و بالاخره نقشه قسمتی از زبان فنی جغرافیاست که آن را نشان ویژه جغرافیا نامیده­اند. در این کتاب با توجه به اهمیت و کاربرد نقشه و تفسیر آن،یعنی نقشه­خوانی، سعی گردیده اطلاعات مورد نیاز دانشجویان و پژوهشگران با ارائه مطالب،تصاویر و نقشه‌های متنوع تامین گردد. کتاب حاضر حاصل تلاش و پژوهش بیش از  ده سال جمع آورد اطلاعات جهت تدریس واحد  نقشه خوانی در دانشگاهها می‌باشد.این کتاب دارای 10فصل است .

فصل اول: تعریف نفشه و اهمیت آن،که در این فصل درباره تاریخچه ای از اولین نقشه‌ها توضیح داده شده است

فصل دوم: انواع نقشه از نظر مقیاس نوع و موضوع

فصل سوم: تفاوت نقشه و عکس هوایی و اهمیت هر کدام

فصل چهارم: اطلاعات حاشیه ای نقشه و علائم قراردادی

فصل پنجم: انواع جهت شمال ها در نقشه جغرافیایی

فصل ششم: بررسی و تفسیر نقشه‌های تو پوگرافی و نقشه‌های تماتیک (نقشه‌های موضوعی)

فصل هفتم: مختصات جغرافیایی و شبكه‌بندي قائم الزاویه ای

فصل هشتم: مقیاس و اهمیت آن در نقشه، انواع مقیاس، مقیاس­دار نمودن نقشه‌های بدون مقیاس و تبدیل مقیاس­های متریک به انگلیسی و بالعکس

فصل نهم: نشان دادن ارتفاعات در روی نقشه منحنی میزان،رنگ، هاشور ، استومپاژ  و ترکیب آن‌ها

فصل دهم: شیب، تعریف شیب انواع شیب و چگونگی محاسبه آن

به امید این‌که امروزمان با دیروزمان یکسان نباشد و هر لحظه از زندگی خود را در آگاهانیدن خود و دیگران سپری نماییم و با اعتقاد به این‌که برای رسیدن به کمال در زندگی راهی جز آگاه شدن از رازهای جهان هستی وجود ندارد با حداکثر کوشش خود به بیان اندیشه­ها و آثار در زمینه­های گوناگون دانش به دیگران باشیم و در نهایت امیدوارم این کتاب بتواند جهت پر بار شدن علم جغرافیا برای دانش پژوهان  گامی برداشته باشد.

                                                             دکتر پری موسی پور میاندهی

عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان

                                                                           شهریور 1395

 فهرست مطالب.............................................................................................................صفحه

پیشگفتار. ر‌

فصل اول: تاریخچه نقشه،تعریف نقشه و اهمیت آن.. 1

1-1- مقدمه.. 1

1-2- ابعاد زمین... 3

1-3- تاریخچه پیدایش نقشه.. 3

1-4- تعریف نقشه.. 5

1-5- اهمیت نقشه.. 6

1-6- نگهداری نقشه.. 6

1-7- راه­های افزایش عمر نقشه.. 7

فصل دوم: انواع نقشه­ها و طبقه­بندی آن‌ها 9

2-1- انواع طبقه­بندی نقشه­ها 9

2-1-1- طبقه­بندی نقشه­ها  براساس مقیاس..... 10

2-1-2- طبقه­بندی نقشه­ها از نظر نوع محتوا 12

2-1-3- طبقه­بندی نقشه­ها براساس موضوع.. 17

2-1-4- طبقه­بندی برمبنای کاربرد نقشه. 24

فصل سوم: تفاوت نقشه و عکس هوایی و اهمیت آن‌ها 27

3-1- عکس­های هوایی 27

3-1-1- مقایسه عکس هوایی و نقشه. 28

3-1-2- انواع عکس­های هوایی... 30

3-2- دوربین عکسبرداری هوایی... 35

3-3- فیلم های عکاسی... 37

3-4- اطلاعات حاشیه­ای عکسهای هوایی... 38

3-5- مقیاس عکس­های هوایی 39

فصل چهارم: اطلاعات حاشیه ای نقشه و علائم قراردادی.. 41

4-1- تعریف حاشیه­ای نقشه 41

4-1-1- انواع اطلاعات حاشیه نقشه. 42

فصل پنجم: انواع شمال­ها در نقشه­های جغرافیایی.. 59

5-1- جهت یا شمال... 59

5-2- انواع شمال ها 61

5-2-1- شمال حقیقی یا شمال جغرافیایی... 62

5-2-2- شمال مغناطیسی... 63

5-2-3-  شمال شبکه یا قائم الزاویه. 64

5-3- شمال یابی... 65

5-3-1-  بدون قطب نما 65

5-3-2- با قطب نما 66

5-3-3- یافتن شمال در شب.... 67

5-3-4- شمال یابی به کمک ساعت.... 68

5-4- آزیموت یا گرا 69

5-4-1- اندازه‌گيري زاویه آزیموت و زاویه برینگ روی نقشه. 71

5-4-1-1- اندازه‌گيري زاویه آزیموت... 71

5-4-1-2-­ محاسبه آزیموت مستقیم و معکوس..... 73

5-4-1-3- تبدیل آزیموت حقیقی به آزیموت مغناطیسی... 74

5-4-1-4- برای اندازه‌گيري آزیموت از طریق قطب نما 75

5-4-1-5- برینگ یک امتداد. 76

5-4-1-6- تفاوت آزیموت و برینگ..... 76

5-4-1-7- تبدیل آزیموت به برینگ..... 76

5-5- توجیه نقشه.. 79

فصل ششم: بررسی و تفسیر نقشه­های توپوگرافیک و نقشه­های تماتیک یا موضوعی.. 83

6-1- نقشه­های توپوگرافیک..... 83

6-2- انواع نقشه­های توپوگرافی... 84

6-3- تعریف منحنی تراز. 85

6-4- ویژگی منحنی تراز (میزان). 86

6-5- رابطه بین توپوگرافی و اجزاء خطوط تراز. 87

6-6- رابطه شکل ناهمواری­ها و منحنی تراز. 91

6-7- ترسیم نیمرخ توپوگرافیک..... 96

6-7-1- کاربرد نیمرخ های توپوگرافیک..... 96

6-7-2- روش تهیه نیمرخ توپوگرافیک..... 97

6-8- نقشه­های تماتیک یا نقشه‌های پراکندگی 99

6-8-1- انواع نقشه­های تماتیک..... 101

6-8-1-1- نقشه­هایی تماتیک که پراکندگی مکانی دارند.. 101

6-8-1-2- نقشه­های دینامیک..... 105

6-8-1-3- نقشه­های پراکندگی تصویری... 106

6-8-1-4- نقشه­های الگو. 107

6-8-1-5- دیاگرام­ها یا کارتوگرام­ها 107

فصل هفتم: مختصات جغرافیایی و شبکه­بندی قائم­الزاویه. 109

7-1- مختصات جغرافیایی... 109

7-1-1- روش‌های مشخص کردن مختصات جغرافیایی یک نقطه. 114

7-1-1-1- موقعیت هر نقطه در روی نقشه دارای  چهار حالت است.... 115

7-1-1-2- بدست آوردن مختصات  جغرافیای از طریق  زمین گوگل... 120

7-1-1-3-بدست آوردن طول و عرض جغرافیای از طریق  نقشه گوگل... 121

7-1-1-4-  بدست آوردن مختصات  جغرافیای از طریق  GPS.. 122

7-1-2- موارد استفاده طول و عرض جغرافیایی... 124

7-1-2-1- زمان و رابطه آن با طول جغرافیایی... 125

7-1-2- 2- اختلاف ساعت.... 126

7-2- شبكه‌بندي قائم الزاویه.. 129

7-3- انواع سیستهای  تصویر. 130

7-3-1- سیستم تصویر مستوی یا قطبی یا مسطحه یا آزیموتال.. 130

7-3-2-  سیستم تصویر مخروطی... 131

7-3-3- سیستم تصویر استوانه ای... 132

7-4- شبكه‌بندي قائم الزاویه.. 135

7-4-1-­ شبکه­بندی یونیورسال ترنسورز مرکاتور U.T.M..... 135

7-4-2- تفاوت شبکه­بندی جغرافیایی و شبكه‌بندي قائم الزاویه. 138

فصل هشتم: مقیاس و اهمیت آن در نقشه. 141

8-1- مقدمه.. 141

8-2- تعریف مقیاس..... 141

8-3- انواع مقیاس..... 142

8-3-1- مقیاس عددی یا کسری... 142

8-3-2- مقیاس خطی... 143

8-3-3-­ مقیاس لفظی... 146

8-4- محاسبه مقیاس نقشه‌های فاقد مقیاس..... 146

8-4-1- اندازه­گیری در طبیعت.... 146

8-4-2-­ مقایسه یک نقشه مجهول با نقشه معلوم. 146

8-5- تبدیل مقیاس های متری به انگلیسی و بالعکس...... 147

8-6- رابطه بین مقیاس نقشه و مساحت سطوح.. 149

8-7- روش محاسبه مساحت پهنه­ها روی نقشه. 149

8-7-1- محاسبه مساحتی دارای شکل هندسی... 149

8-7-2-اندازه­گیری مساحت پهنه های شکل نامنظم.. 151

فصل نهم: نشان داده ارتفاعات در روی نقشه. 159

9-1- مقدمه.. 159

9-2- شیوه­های نشان دادن ارتفاعات.... 159

9-2-1- هاشور زدن.. 160

9-2-2- نمایش ناهمواری­ها از طریق رنگ آمیزی یا (هیپسومتریک) 161

9-2-3- روش سایه زدن یا (استومپاژ) 162

9-2-4- منحنی میزان 163

9-2-5- روش‌های ترکیبی... 164

فصل دهم: شیب، انواع شیب  ومحاسبه شیب... 167

10-1-­ شیب.... 167

10-2- انواع شیب.... 167

10-3- بریدگی شیب.... 168

10-4- محاسبه شیب.... 168

منابع.. 171

پیوستها و ضمائم.. 178