مطالعه‌ي حشرات از جالب‌ترین موضوعات مطالعاتی در زیست‌شناسی است. بالغ بر 80 درصد کل جانوران شناخته‌شده متعلق به رده‌ي حشرات می‌باشد. تعدد و تنوع گونه‌ای در این رده بسیار بالاست. در میان گونه‌های مختلف حشرات، برخی از گونه‌ها به‌دلیل داشتن صفات جالب توجه، همواره در طول تاریخ موجوداتی جالب توجه برای انسان‌ها بوده‌اند. پروانه‌ها به‌دلیل داشتن بال‌های زیبا و رنگارنگ، کرم‌های شب تاب به‌دلیل نورافشانی‌شان، مورچه‌ها به‌دلیل تلاش خستگی ناپذیرشان، جیرجیرک‌ها به‌دلیل صداهایی که از خود ساطع می‌کنند و ... . در میان این حشرات نیز، شاید زنبورعسل رتبه اول محبوبیت در میان انسان‌ها دارا باشد! و این حاصل تولید شهد شیرینی است که این حشره پر تلاش و فداکار با ساعت‌ها کار و پیمودن فرسنگ‌ها مسافت، آن را تولید و در کام بشریت فرو می‌ریزد. نام‌گذاری سوره‌ای از قرآن کریم بنام این حشره (سوره‌ي نَحل) و اختصاص دو آیه از این سوره جهت معرفی آن، گویای عظمت و شرافت این حشره کوچک می‌باشد. جالب آن‌که با دقت و تامل در آیات مذکور درمی‌یابیم که خداوند متعال بشر را به مطالعه و کشف شگفتی‌های آفرینشی این حشره فرا می‌خواند، و این کتاب مجموعه‌ای است که سعی نموده گامی هرچند کوچک در رابطه با شناخت بخش کوچکی از این شگفتی‌ها و معرفی این دنیای پر راز و رمز بردارد. از خداوند متعال می‌خواهیم ما را در جهت تحقق اهداف کتاب آسمانی‌مان، قرآن، موفق و پیروز گرداند.
اینجانب پس از مطالعه منابع و کتب فارسی مختلف در رابطه با زنبوران عسل در کشور، دریافتم که اغلب کتب مختلف در این زمینه بیشتر معطوف به زنبورداری و شیوه‌های کاربردی و عملی آن و معرفی خصوصیات مورفولوژیکی، بیولوژیکی، ژنتیکی و ... گونه‌ي زنبورعسل معمولی (Apis mellifera) بوده و کتب راجع به مطالعه خصوصیات بیولوژیکی مقایسه‌ای همه نُه گونه شناخته شده زنبوران عسل در جهان، و نیز منابع فارسی که به بحث در رابطه با روش‌های مطالعاتی زنبوران عسل و هم‌چنین وضعیت زنبوران عسل بومی ایران بپردازند بسیار کم بوده و در بعضی موارد چنین منابعی به زبان فارسی وجود ندارند. دغدغه‌ي اصلی این کتاب پُر کردن حتی مقدار اندکی از این خلاء موجود است تا بتواند علاوه بر گونه بسیار شناخته شده‌ي A. mellifera، کمک شایانی در جهت شناساندن هرچه بهتر هشت گونه‌ي دیگر زنبوران عسل از جنس Apis به محققان و علاقمندان این علم نموده و علاوه بر مشخص نمودن وضعیت زنبوران عسل ایران بر مبنای مطالعات انجام شده، با شرح قدم به قدم و به زبان ساده‌ي روش‌های مطالعاتی زنبوران عسل، کمکی هرچند اندک به محققین و پژوهشگران جوانی که علاقمند به کار در این زمینه هستند، نماید.
منبع اصلی مورد استفاده در این کتاب جهت تالیف فصول دوم تا هفتم، کتاب ارزشمند «Honeybees of Asia» تالیف پروفسور Hepburn و پروفسور Radloff می‌باشد که در سال 2011 میلادی منتشر شده است. اینجانب چنانچه توفیق الهی مددکارم باشد کتاب مذکور را بطور کامل ترجمه نموده و در اختیار علاقمندان قرار خواهم داد. لازم بذکر است، اَشکالی در این کتاب که بدون رفرنس در متن قرار داده شده‌اند، از این کتاب تهیه شده و به عبارت دیگر رفرنس آن اشکال، کتاب فوق می‌باشد که این کتاب در آخر این مجموعه و در لیست منابع انگلیسی نیز بطور کامل رفرنس‌نویسی شده است که می‌تواند مورد استفاده محققان قرار گیرد.
کتاب حاضر با مطالعه‌ي سلسله مراتب تاکسونومیکی زنبوران عسل شروع می‌شود، بطوری‌که جایگاه تاکسونومیک آن‌ها از مرتبه‌ي راسته‌ي بال غشاییان تا جنس Apis و گونه‌های مختلف متعلق به این گونه (نُه گونه‌ي شناخته شده‌ي زنبوران عسل) در این فصل بطور کامل مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد. یکی از اهداف کتاب که معرفی و شناسایی همه‌ي نُه گونه‌ي مختلف زنبوران عسل می‌باشد، بطور مقدماتی در این فصل شروع شده و نمایی کلی از خصوصیات بیولوژیکی و مورفولوژیکی خاص هر گونه در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.
فصل دوم با عنوان ملاحضات ژنتیکی، دورنمایی کلی از فصول بعدی کتاب (فصول سوم تا هفتم) در دسترس خوانندگان محترم قرار می‌دهد که مطالعه‌ي آن جهت تفهیم مطالب پنج فصل بعدی لازم می‌باشد.
فصل سوم شامل مطالب جالب و خواندنی در رابطه با لانه‌سازی در زنبوران عسل کوتوله، زنبوران عسل با اندازه‌ي متوسط (زنبوران عسل لانه حفره‌ای) و زنبوران عسل بزرگ می‌باشد. در ادامه‌ي این فصل نکاتی راجع به لانه‌های دست‌ساز انسان، ویژگی‌های فیزیکی و شیمایی موم تولیدی و پدیده‌ي بازیافت موم در زنبوران عسل بطور مفصل مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. مطالعه‌ي این فصل، جهت انجام تحقیقات مشابه توسط محققان زنبورعسل کشور، جهت کامل نمودن شناسنامه‌ي اطلاعاتی زنبوران عسل بومی ایران امری ضروری است.
فرومون‌ها نوعی ترکیبات شیمیایی هستند که جهت برقراری ارتباط بین افراد یک گونه مورد استفاده قرار می‌گیرند. بخش زیادی از کنش‌های رفتاری زنبوران عسل توسط فرومون‌ها کنترل می‌شود. در فصل چهارم این کتاب انواع مختلف فرومون‌های زنبوران عسل و غدد تولید کننده‌ي فرومون در آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌اند. اطلاعات این فصل اکثرا بر پایه‌ي داده‌های حاصل از مطالعات بر روی زنبوران عسل معمولی (Apis mellifera) حاصل شده است، زیرا اکثر اطلاعات در این زمینه حاصل از مطالعه بر روی این گونه از زنبوران عسل می‌باشد.
یکی از فصول جالب این کتاب، فصل پنجم می‌باشد که در آن کنش‌های رفتاری بین گونه‌های مختلف زنبوران عسل شرح داده شده است. در این فصل از کتاب به مطالعه‌ي کنش‌های رفتاری زنبوران عسل تحت شرایط هم‌جایی از قبیل رقابت بر سر لانه‌سازی در زنبوران عسل کوتوله، زنبوران عسل بزرگ و زنبوران عسل با جثه‌ي متوسط، پارازیتیسم اجتماعی، رقابت بر سر غذا، غارت‌گری و ... پرداخته و این فصل با مطالب جالبی در رابطه با تجربیات مطالعات مختلف در رابطه با کلنی‌های ترکیبی زنبوران عسل به پایان می‌رسد.
فصل ششم این کتاب که اختصاص به مطالعه‌ي بیولوژی تولید مثلی مقایسه‌ای زنبوران عسل دارد، یکی از فصول پر اهمیت این کتاب است که اختصاصات تولید مثلی گونه‌های مختلف زنبوران عسل را بطور کامل مورد بررسی قرار می‌دهد. این فصل با ارائه‌ي توضیحات کلی در رابطه با سیستم جفت‌گیری زنبوران عسل شروع شده و در ادامه به بررسی جامع و کامل جنبه‌های مختلف پرورش زنبوران نر-ملکه، بلوغ جنسی، انحراف در نسبت جنسی، دوره‌ها، زمان‌ها و مدت زمان پروازهای جفت‌گیری و ارائه‌ي توضیحات کاملی درباره‌ي نواحی تجمع زنبوران نر (DCA) پرداخته است. باتوجه به این‌که جفت‌گیری زنبوران نر و ملکه هنگام پرواز و در ارتفاع بالا صورت می‌گیرد، در این فصل پس از ارایه‌ي مثالی از انتقال مواد از یک سفینه به یک ایستگاه فضایی، روش جفت‌گیری بسیار پیچیده‌ي زنبوران نر و ملکه به این مثال تشبیه شده است. مطالعه‌ي گام به گام مراحل جفت‌گیری زنبوران عسل در این فصل، می‌تواند بسیاری از زوایای پنهان در مورد جفت‌گیری زنبوران عسل را روشن نماید. اشکال موجود در این فصل و سایر فصل‌ها ابزارهای بسیار ارزشمندی در جهت فهم بهتر مطالب است که جا دارد خوانندگان هنگام مطالعه‌ي هر فصل آن‌ها را مد نظر قرار دهند.
فصل هفتم این کتاب اختصاص به بیماری‌های زنبوران عسل دارد. در این فصل از اپیدمیولوژی زنبوران عسل، شیوه‌های انتقال عامل بیماری‌زا درون و بین کلنی‌ها و ارائه توضیحات کاملی در رابطه با عوامل بیماری‌زای باکتریایی، قارچی و ویروسی در گونه‌های مختلف زنبوران عسل می‌پردازد. بخش آخر این فصل اختصاص به مطالعه‌ي کنه‌های بیماری‌زای زنبوران عسل دارد. با این‌که اکثرا بیماری‌زایی عوامل بیماری‌زا اکثرا بر روی زنبوران عسل Apis mellifera معطوف است، اما در این فصل سعی شده است تا حد ممکن به بیماری‌زایی این عوامل بیماری‌زا در سایر گونه‌های زنبوران عسل نیز اشاره شده و توضیحاتی در رابطه با آن‌ها داده شود. مطالعه‌ي این فصل اطلاعات ارزشمندی را می‌تواند در دسترس دامپزشکان و محققان دیگری که در زمینه‌ي بیماری زنبوران عسل به تحقیق می‌پردازند، قرار دهد.
فصل هشتم این کتاب مروری است به برخی از مهم‌ترین روش‌های مطالعاتی زنبوران عسل. اینجانب براساس تجربیات شخصی این نکته را دریافتم که محققان و علاقمندان جوانی که علاقمند به مطالعه در زمینه‌ي زنبوران عسل می‌باشند، با کمبود منابع فارسی قابل دسترسی مواجه بوده و زمان زیادی از وقت خود را صرف یادگیری مبانی و تکنیک‌های آزمایشگاهی مورد نیاز در این زمینه می‌نمایند. در این فصل مبانی کاربردی‌ترین تکنیک‌های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی که در همه‌ي نقاط دنیا جهت مطالعه‌ي تنوع و ساختار ژنتیکی جمعیت‌های مختلف زنبوران عسل مورد استفاده قرار می‌گیرند، به زبانی ساده و قابل فهم برای خوانندگان محترم شرح داده شده است، که بخشی از آن‌ها نیز حاصل تجربیات آزمایشگاهی شخصی نیز می‌باشند. در تالیف این فصل، زنبوران عسل ایران نیز مد نظر بوده‌اند؛ بطور مثال در بخش ژن‌های میکروستلایت، توالی نشانگرهایی معرفی شده‌اند که طی تجربیات آزمایشگاهی مختلف ثابت شده‌اند که برای زنبوران عسل بومی ایران (Apis mellifera meda) کاملا پلی‌مورف می‌باشند. محققان جوان و علاقمند به این زمینه‌ي کاری می‌توانند با مطالعه‌ي این فصل، با صرف کم‌ترین زمان و انرژی انسانی با مبانی تکنیک‌های مختلف مطالعاتی جمعیت‌های زنبوران عسل آشنا شده و تکنیک یا تکنیک‌های دلخواه و مورد نظر خود را انتخاب و به مطالعه در آن زمینه بپردازند.
آخرین فصل این کتاب، مروری است بر مطالعات انجام شده در رابطه با زنبوران عسل ایران. همان‌گونه که خوانندگان محترم مستحضرند در ایران دو گونه از زنبوران عسل از جنس Apis وجود دارد (Apis florea و Apis mellifera meda) که تاکنون مطالعات مختلفی بر روی آن‌ها به انجام رسیده است. این دو گونه حقیقتا از جمله سرمایه‌های ملی و ارزشمند کشورمان بشمار می‌روند، بطوری‌که از سهم بسزایی در گرده افشانی محصولات کشاورزی، تولید عسل و ... برخوردارند. مشخص نمودن وضعیت حاضر زنبوران عسل ایران و تجمیع نتایج حاصل از مطالعات مختلف جهت مشخص شدن بهتر وضعیت ژنتیکی، بیولوژیکی، مورفولوژیکی و فیلوژنتیکی زنبوران عسل ایران جهت برنامه‌ریزی‌های اصلاح نژادی و ... در کشور از چنان اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که در این زمینه باید کتاب مجزایی به رشته‌ي تحریر درآمده و در دسترس محققان زنبورعسل کشور قرار گیرد. در هرحال، با این‌که ادعا نمی‌کنم 100% مطالعات انجام شده در مورد زنبوران عسل ایران تا زمان چاپ این کتاب در این فصل آمده است، ولی به جرات می‌توانم ادعا نمایم که مهم‌ترین مطالعات انجام شده در رابطه با زنبوران عسل ایران که نتایج قابل توجهی نیز از آن‌ها حاصل شده در تالیف این فصل مد نظر بوده و در آن گنجانده شده‌اند. کامل‌تر نمودن مطالب فصل حاضر و تدوین مطالب آن در قالب یک کتاب مجزا نیازمند همکاری صمیمانه‌ي تمامی محققان و اساتید زنبورعسل ایران است که با ارائه نتایج تحقیقاتی خود، در تدوین و تهیه‌ي کتاب مذکور که می‌تواند شناسنامه‌ي علمی جامعی برای زنبوران عسل ایران باشد، همکاری نمایند.
لازم به‌ذكر است كه اينجانب پيش‌تر در سال 1391 كتابي باعنوان «زنبوران عسل جهان و ايران» چاپ نمودم كه متاسفانه به‌دليل كيفيت نامناسب چاپ و برخي اشكالات فني موجود، همان كتاب را مورد ويرايش اساسي قرارداده و برخي مطالب را كم و زياد نموده و حتي عنوان كتاب را نيز تغيير داده و به‌شكل كتاب حاضر باعنوان «تاكسونومي و بيولوژي مقايسه‌اي زنبوران عسل جهان و ايران» تبديل نمودم. مطالعه‌ي اين كتاب مي‌تواند رفرنس بسيار ارزشمندي براي دانشجويان پرورش زنبورعسل، حشره‌شناسي، علوم جانوري(بيولوژي)، كشاورزي(علوم دامي) در مقاطق كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكترا باشد. همچنين دانشجويان و پژوهشگران زنبورعسل كشور نيز مي‌توانند در تحقيقات خود از مطالب اين كتاب راهنمايي‌هاي لازم را اخذ نمايند. لازم بذكر است چنانچه عمري باقي باشد و خداوند بزرگ عنايت فرمايند، مابقي مطالب راجع به بيولوژي مقايسه‌اي زنبوران عسل در جلد دوم يا احتمالا در جلدهاي بعدي اين كتاب به‌صورت پيوسته چاپ و در دسترس علاقمندان قرار خواهد گرفت.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: تاکسونومی زنبوران عسل
معرفی دو زیرراسته‌ی بال غشاییان
فصل دوم: ملاحظات ژنتیکی
ضریب تنوع ژنتیکی و خصوصیات مورفولوژیکی
فصل سوم: لانه سازی
کلیاتی در رابطه با لانه‌ی زنبوران عسل
لانه‌ی زنبوران عسل با اندازه‌ی متوسط
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی موم تولیدی زنبوران عسل
فصل چهارم: فرومون ها
فرومون‌های خطر، فرومون‌های تجمع و سایر فرومون‌های زنبوران عسل (فرمون‌های رهاکننده)
فصل پنجم: کنش های رفتاری بین گونه های مختلف
کنش‌های رفتاری بین گونه‌های مختلف زنبوران عسل
رقابت بر سر لانه‌سازی در زنبوران عسل کوچولو
رقابت بر سر لانه‌سازی در زنبوران عسل بزرگ
رقابت بر سر لانه‌سازی در زنبوران عسل با اندازه‌ی متوسط
اختلافات در محل تجمع زنبوران نر
مروری بر تاثیر معرفی زنبوران عسل آپیس ملیفرا به قاره‌ی آسیا
کلنی‌های ترکیبی آپیس سِرانا و آپیس کوچنیکووی
کلنی‌های ترکیبی آپیس سِرانا و آپیس نولوونسیس
کلنی‌های ترکیبی آپیس سِرانا و آپیس ملیفرا
فصل ششم: بیولوژی تولیدمثل
بیولوژی تولیدمثلی مقایسه‌ای زنبوران عسل
ساختار اجتماعی و نسبت جنسی افزایشی نر
نواحی تجمع زنبوران نر پان‌میکتیک و دوره‌های پرواز جفت‌گیری روزانه‌ی خاص هرگونه
علامت جفت‌گیری: همکاری پس از مرگ زنبوران نر جنس آپیس؟
پرورش زنبوران نر و ملکه‌ها و نسبت جنسی آن‌ها
وضعیت ناهم‌جایی گونه‌ی آپیس سِرانا
وضعیت در بوم‌های ناهم‌جا و هم‌پوشان
سیگنال‌های زمانی برای پروازهای جفت‌گیری
مدت پروازهای جفت‌گیری برای هر زنبور
نواحی تجمع زنبوران نر (دی‌سی‌اِی) و رفتار پروازی آن‌ها
نواحی تجمع زنبوران نر (دی‌سی‌اِی)
جفت‌گیری بر روی بال: یک مشکل تکنیکی
علامت جفت‌گیری: همکاری پس از مرگ در گونه‌های مختلف زنبوران عسل آسیایی؟
انتقال اسپرم به کیسه‌ی ذخیره‌ی اسپرم
چند شوهری ملکه‌های زنبوران عسل
دوره‌های جفت‌گیری مختلف روزانه سدهای جفت‌گیری کاملی به‌شمار می‌روند
انتقال و ذخیره‌ی غیر هم‌گونه‌ی اسپرماتوزوآ
باروری تخم‌ها و هیبریدها (مرحله‌ی پس زیگوتی)
فصل هفتم: بیماری ها
ویروس نوزاد کیسه‌ای و ویروس نوزاد کیسه‌ای تایلندی
کنه‌های بیماری‌زای زنبوران عسل
تاثیر کنه‌ی وارووآ بر روی زنبوران عسل آپیس سِرانا
شناسایی تروپیلِلاپس کلاره و محدوده‌های میزبانش
فصل هشتم: مروری به برخی از روش های مهم مطالعاتی زنبوران عسل
مروری به برخی از روش‌های مهم مطالعاتی زنبوران عسل
نمونه‌برداری از کلنی‌های زنبوران عسل
مطالعه‌ی زنبوران عسل آفریقایی‌شده با روش ژئومتریک مورفومتریک
استحصال کروموزوم از زنبوران عسل جهت مطالعات کاریولوژیک
استحصال کروموزوم از بافت بیضه‌ی زنبوران نر
1) جداسازی بیضه‌ها از اندام تناسلی نر
2) متوقف نمودن تقسیم سلولی و متورم نمودن سلول‌ها
استخراج DNA از قسمت سری زنبوران عسل
استخراج DNA با روش بهینه شده‌ی CTAB
تعیین کمیت و کیفیت DNA استخراجی
ویژگی‌های مثبت میکروستلایتها به‌عنوان نشانگرهای ژنتیکی
فصل نهم: مروری بر مطالعات زنبوران عسل ایران
مروری بر مطالعات زنبوران عسل ایران
زنبوران عسل کوچک ایران (آپیس فلورا)
مروری بر مطالعات زنبورعسل معمولی ایرانی (آپیس ملیفرا مدا)
شاخه‌های تکاملی زیرگونه‌های زنبورعسل معمولی (آپیس ملیفرا) و جایگاه زنبورعسل ایرانی در آن
زیرگونه‌های زنبورعسل معمولی در منطقه‌ی خاورمیانه و نواحی پراکنش آن‌ها
زیرگونه‌ی آپیس ملیفرا آناتولیکا:
زیرگونه‌ی آپیس ملیفرا سایریاکا:
زیرگونه‌ی آپیس ملیفرا کوکازیکا:
زیرگونه‌ی آپیس ملیفرا مِدا (زنبورعسل ایرانی)
مروری بر مطالعات زنبورعسل ایرانی (آپیس ملیفرا مِدا)
مطالعات بیوشیمیایی و کروموزومی
مطالعات در زمینه فیلوژنی زنبورعسل ایرانی
تعلق آپیس ملیفرا مدا به شاخه تکاملی C
فهرست منابع؛ انگلیسی و فارسی کتاب
پیوست یک395
| دسته بندی موضوعی | موضوع فرعی |
| علوم پایه |
زیست شناسی
|
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)