سومين نشست تخصصی «نقد و بررسی ترجمه‌های قرآن كريم بعد از انقلاب»، عصر روز سه‌شنبه با همكاری سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، سازمان فعاليت‌های قرآنی دانشجويان كشور و معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار شد.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، سومين نشست تخصصی «نقد و بررسی ترجمه‌های قرآن كريم بعد از انقلاب»، عصر روز سه‌شنبه، 18 بهمن‌ماه، با حضور مسعود انصاری، مترجم قرآن كريم، ابوالفضل بهرام‌پور، مترجم و مفسر آيات وحی و مهدی فيض، عضو هيئت علمی جهاد دانشگاهی در سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی برگزار شد.

مسعود انصاری، مترجم قرآن كريم، در ابتدای اين نشست تخصصی، به روند رو به رشد ترجمه‌های قرآن بعد از انقلاب اشاره كرد و گفت: در 30 سال بعد از انقلاب، به اندازه يك قرن در امر ترجمه قرآن كريم پيشرفت داشته‌ايم. گذر از ترجمه تحت‌اللفظی به سمت ترجمه آزاد از آيات وحی، روشمندی در امر ترجمه، قاعده‌مند شدن برگردان‌های آيات و افزايش دقت نظر مترجمان از جمله نكات مثبت مشهود در اين حوزه است.

وی با بيان اين نكته كه هنوز برای رسيدن به اوج، فاصله بسياری داريم، ادامه داد: برگردان آيات وحی بعد از انقلاب، نسبت به گذشته خود، يك گام جلوتر رفت. در اين برهه زمانی، ترجمه مفهوم خود را يافت و مرزهای اين حوزه مشخص شد.

اين مترجم قرآن كريم، يادآور شد: ترجمه شخصی بعد از انقلاب، به نقطه قابل توجهی رسيده است كه اين نتيجه ترجمه آيات وحی توسط مترجمان ماهر و دقت نظر در اين امر است.

انصاری بر ضرورت نظريه‌پردازی در اين حوزه تأكيد كرد و افزود: هيچ كاری بدون مشخص شدن نظريه و بحث و تبادل نظر به كمال نمی‌رسد. اگر بخواهيم به نوآوری در امر ترجمه دست يابيم، بايد نظريه‌پردازی در اين حوزه را تقويت كنيم.

اين مترجم قرآن كريم، به ديگر نيازهای حوزه ترجمه قرآن كريم اشاره كرد و يادآور شد: از ديگر نيازهای حوزه ترجمه قران، تدوين فرهنگ بسامد واژگان در سطح فعل، اسم و حرف است، چراكه در نظر مترجمان و كارشناسان حوزه صرف و نحو، وحدت نظر در رابطه با برخی از واژكان ديده نمی‌شود.

وی به ترجمه‌های فردی اشاره و ضمن تأكيد بر ارائه ترجمه‌های گروهی از قرآن كريم، عنوان كرد: اگرچه ترجمه‌های قرآن سبب شده تا پيوند ميان مخاطب و آيات الهی بيشتر شود، اما اين برگردان‌ها نمی‌توانند به طور كامل مفاهيم آيات را به خواننده منتقل كنند، از اين رو، نيازمند ارائه ترجمه به صورت گروهی هستيم.

انصاری در رابطه با ترجمه‌های منظوم آيات وحی، گفت: همانطور كه مقام رسالت، مقام شاعری نيست، قرآن نيز پيوسته خود را از شعر بودن مبرا می‌داند. مترجمان قرآن در امر ترجمه با زبان نثر، هميشه با تنگناهايی روبرو هستند، اين تنگناها در ترجمه‌های منظوم به دليل وجود قافيه، رديف و وزن بيشتر نيز می‌شود؛ از اين رو، مترجم ترجمه به زبان نظم نمی‌توان مفاهيم آيات را به طور كامل به خواننده منتقل كند.

بخش ديگر سخنان اين پژوهشگر قرآن به ترجمه آيات وحی به زبان فارسی اختصاص داشت. وی در ابتدا بر مشخص كردن مرزهای سره‌نويسی تأكيد كرد و ادامه داد: اگر مرزهای در فارسی‌گرايی مشخص شود، ترجمه به اين شيوه بسيار خوب است و به بخشی از هويت ملی ما كمك می‌كند؛ اما گاه استفاده از واژگان دشوار و ناآشنايی مخاطب با آن، سبب درك نادرست از آيات وحی می‌شود.

به گفته وی، مترجم بايد از ميراث ادبی گذشتگان خود آگاهی داشته باشد تا بتواند واژگان درست و زيبايی را جايگزين واژگان عربی كند. درك زبان اولين پشتوانه مترجم در امر برگردان آيات وحی است.

انصاری در پايان، دانستن تفاسير در امر ترجمه را ضروری دانست و عنوان كرد: به دليل آگاهی كامل بر حوزه‌های مختلف علوم، نياز به ترجمه گروهی بيش از پيش احساس می‌شود.

آشنایی مردم را با زبان عربی بیشتر کنیم

در ادامه اين نشست، مهدی فيض، عضو هيئت علمی جهاد دانشگاهی، نيز به بررسی ترجمه‌های قرآن كريم پرداخت. وی در ابتدا به عربی بودن زبان قرآن كريم اشاره و بر لزوم ترجمه ظرايف موجود در كلام الهی تأكيد كرد و گفت: مطابق فرمايش امام راحل (ره)، وظيفه مترجم اين است كه در فهم آيات وحی، راهی را برای مخاطب بگشايد. مترجم بايد نو بودن كلام الهی را در ترجمه خود نشان دهد و اين ميسر نمی‌شود، مگر با ترجمه و مشخص كردن ظرايف كلام الهی.

اين مدرس دانشگاه به ترجمه‌های قرآن با روش‌‌های مختلف اشاره كرد و در رابطه با برگردان‌هايی كه به سياق تحت‌اللفظی انجام می‌شود، افزود: نخستين هدف از ترجمه‌های تحت‌‌اللفظی، آشنا ساختن خواننده با واژگان عربی است. در حقيقت اين نوع ترجمه‌ها برآنند تا مخاطب را به سمت فهم آيات از طريق متن عربی پيش ببرند. از اين رو، لزوم ترجمه‌هايی كه با اين شيوه انجام می‌شود، امروزه نيز ضروری است.

وی با تأكيد بر اين نكته كه مترجم در ترجمه آزاد بايد در زيرنويس توضيحاتی را ذكر كند، به نقش روحانيت در امر ترجمه‌های قرآن در سه دهه پس از انقلاب ياد و عنوان كرد: با بررسی روند ترجمه‌ها در سه دهه گذشته متوجه می‌شويم كه روحانيت، با وجود آگاهی از علوم قرآنی و آشنايی با متون عربی، به اين حوزه زياد وارد نشده‌اند.

معاون فرهنگی جهاد دانشگاه صنعتی شريف، از ترجمه آيت‌الله مكارم شيرازی به عنوان چكيده‌ای از نگاه يك مفسر به آيات وحی ياد كرد و ضمن تأكيد بر اين نكته كه خوب است مترجمان قبل از ترجمه، مفسری توانا باشند، ادامه داد: اين فرصت هنوز باقی است تا شخصيت‌های برجسته حوزه و علوم قرآنی وارد فن ترجمه شوند.

به گفته فيض، ترجمه قرآن مخصوص كسانی است كه با زبان عربی آشنايی ندارند؛ چراكه ترجمه برای فارسی‌زبانانی كه از زبان عربی هم آگاه هستند، حصاری در فهم آيات است.

وی مترجم را پلی در انتقال مفاهيم آيات وحی به مخاطب دانست و يادآور شد: البته بايد بكوشيم تا عامه مردم را با زبان عربی آشنايی كنيم تا مجبور نشويم مفاهيم والای الهی را در قالب ترجمه نازل كنيم. اين مهم ميسر نمی‌شود مگر با تلاش جمعی مسئولان امر به ويژه مسئولان در آموزش و پرورش.

اين مدرس دانشگاه، دارا بودن سه نظام فكری توحيدی، فلسفه زندگی مبتنی بر آيات الهی و فلسفه تاريخ را، از ويژگی‌های مهم هر متجم قرآن كريم دانست و تأكيد كرد: آگاهی از اين سه نظام فكری سبب می‌شود تا در آيات وحی پيوستگی مطالب و مفاهيم ديده شود و علاوه بر اين، مخاطب به ديدگاهی الهی در رابطه با زندگی و هستی دست يابد.

ترجمه قرآن برای کودکان، تنزل مفاهیم والای آیات است

ابوالفضل بهرام‌پور، مترجم و مفسر قرآن كريم از ديگر سخنرانان حاضر در اين نشست بود. اين پژوهشگر قرآنی در ابتدا به ترجمه برای گرو‌های مختلف سنی اشاره كرد و گفت: بارها به آموزش و پرورش گفته شده است كه بريا كودكان زير هفت سال ترجمه‌ای از قران كريم ارائه نشود؛ چراكه، ما نمی‌توانيم عظمت قرآن را در سطح كودكان پايين بياوريم. بايد مفاهيم آيات وحی برای اين قشر، تبيين شود، زيرا كودك مكلف به انجام فرايض نيست.

بهرام‌پور در ادامه سخنان خود بر لزوم اشراف مترجم در واژه‌شناسی تأكيد كرد و افزود: آگاهی از واژگان قرآن و تفاوت هر يك از لغات با يكديگر، از جمله ويژگی‌های يك مترجم زبردست است؛ چراكه فهم و آگاهی در اين حوزه، سبب استواری بيشتر ترجمه می‌شود.

به گفته اين پژوهشگر قرآنی، ناآشنايی مفسر و مترجم با تفاوت واژگان، سبب شده تا انتقال معانی آيات در بسياری از ترجمه‌ها و تفاسير، دست‌خوش تغيير شود، نمونه واضح اين امر را می‌توان در واژه «استراق سمع» ديد. همواره بر اين نكته توجه كنيم كه در امر ترجمه، بايد با رعايت امانت، مفاهيم را از معنای اصلی دور نكنيم.

در ادامه اين نشست، ديگر كارشناسان حاضر در جلسه نيز به بحث و بررسی در رابطه با ترجمه‌های قران كريم در سه دهه اخير پرداختند و به آسيب‌های موجود در اين حوزه اشاره كردند.

يادآور می‌شود، سومين نشست تخصصی «نقد و بررسی ترجمه‌های قرآن كريم بعد از انقلاب»، با همكاری سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، سازمان فعاليت‌های قرآنی دانشجويان كشور و معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی برگزار شد.