-
با ما مهربان باشید
سه شنبه 11 آذر 1393
وقتی شرایط انتشار کتاب سخت می‌شود، کتاب‌های دانشگاهی هم از این قاعده مستثنی نیستند
وقتی شرایط انتشار کتاب سخت می‌شود، کتاب‌های دانشگاهی هم از این قاعده مستثنی نیستند.
کتاب‌های دانشگاهی به غیر از مشکلات عمومی نشر سختیهای دیگری هم دارند؛ این کتاب‌ها بیش‌تر ترجمه هستند و کم‌تر تالیف. همچنین کپی و تکثیر بی‌مجوز این کتاب‌ها در دانشگاه‌ها به ناشران آن‌ها ضربه میزند.
خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) میزبان نشست «بررسی وضعیت کتاب‌های دانشگاهی» بود که توسط سازمان انتشارات جهاددانشگاهی برگزار شد.
در این نشست مشکلات حوزه نشر دانشگاهی بررسی و پیشنهادهایی برای ارتقای صنعت نشر دانشگاهی و افزایش کتاب‌خوانی مطرح شد.
محمدمحمدی روحانی مشهدی – مدیرعامل انتشارات علمی دانشگاهی صنعتی شریف – درباره تلاشهای این دانشگاه در زمینه انتشار کتاب‌های دانشگاهی گفت: تا پیش از دهه 70 کتاب‌های دانشگاهی کمی در کشور بود. در سال 59 تا 61 بسیاری از دانشگاهیان به دلیل تعطیلی دانشگاه‌ها به تالیف و ترجمه رو آوردند و کتاب‌های بسیاری در ایران ترجمه شدند. اکنون هم مشکلات نشر دانشگاهی بیش‌تر به مشکلات کاغذ و چاپ و غیره برمی‌گردد. از زمانی هم که کاغذ سهمیه‌یی قطع شد، تولید کتاب و نشر کمی دچار مشکل شد. با گرانی کاغذ سایر مسائل چاپ هم گران شد که این گرانی کتاب را به دنبال دارد و مشکلاتی را برای ما ایجاد می‌کند.
او افزود: متاسفانه برخی ناشران دانشگاهی ما کتاب‌ها را با ترجمه جسته و گریخته و بسیار بیکیفیت منتشر می‌کنند، اما دانشگاه صنعتی شریف تلاش کرد به مباحثی مانند ویرایش، نمونهخوانی و غیره حساس باشد. بنابراین از هر پنج عنوان کتابی که ما منتشر کرده‌ایم، یکی از آن‌ها به عنوان کتاب برگزیده در جشنوارههای کتاب فصل یا کتاب سال و غیره معرفی شده است.
در ادامه این نشست، فرهاد تیمورزاده – مدیر انتشارات تیمورزاده و عضو اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان - درباره وضعیت نشر خود در زمینه انتشار کتاب‌های دانشگاهی گفت: بخش بزرگی از کتاب‌های ما کتاب‌های دانشگاهی حوزه پزشکی است. کتاب‌های مورد نیاز پزشکی به سرعت در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد. تا پیش از سال‌های دهه 70 ما در کمبود کتاب به سر می‌بردیم. تقریبا کتابی در آن زمان نبود. ارز محدودی برای کتاب‌های اوریجینال بود و با قطع شدن این ارز در سال‌های 67 و 68 بخشی از فعالیت ما به تکثیر کتاب‌های مرجع پزشکی محدود شد. اما امروز کتاب‌ها به سرعت ترجمه می‌شود، ولی مساله ما این است که تولید علم در کشورمان صورت نمی‌گیرد. خصوصا این‌که پزشکان ما بیش‌تر مشغول طبابت و کار حرفه‌یی هستند و کسی کتاب نمی‌نویسد. تالیفات این حوزه‌ها هم معمولا گردآوری است. کار گروهی هم کم‌تر اتفاق می‌افتد که پزشکان دور هم جمع شوند و کتابی بنویسند.
او اظهار کرد: ما تنها یک نمونه کتاب در زمینه ارولوژی داریم که تالیف پزشکان ایران است. اما بیش از 98 درصد منابع پزشکی ما آمریکایی است. ما ایرانی‌ها نشسته‌ایم و به سوابق خود دل خوش کرده‌ایم که رازی و کی و کی را داریم. علم در آن طرف است و حتی اگر تالیف داریم گردآوری از آثار آمریکایی است. اما من گمان می‌کنم که ما توان نوشتن چنین کتاب‌هایی را داریم.
همچنین محمدرضا حاتمی - مدیر انتشارات دانشنگار و انجمن ناشران کتاب‌های دانشگاهی - درباره مسیر طی‌شده از سوی ناشران دانشگاهی گفت: اگر ما نگاهی به کتاب‌های دانشگاهی داشته باشیم، می‌توانیم انقلاب فرهنگی را به عنوان یک مرز درنظر بگیریم که پیش از انقلاب فرهنگی کم‌تر کار جدی‌ای در این حوزه انجام شده است. دانشگاه تهران و صنعتی شریف کتاب‌های محدودی منتشر می‌کرده‌اند، اما بعد از انقلاب فرهنگی این کتاب‌ها رونق گرفتند.
او ادامه داد: ما در کشور در تولید علم جوان هستیم. بیش از 80 سال از تاسیس دانشگاه تهران نمی‌گذرد و با دانشگاه‌های جهان قابل مقایسه نیستیم که سابقه‌های چندصد ساله دارند. همین که ناشران ما چه خصوصی و دولتی دغدغه تولید کتاب داشته‌اند، نشانه انجام وظیفه ناشران است. اما هنوز البته در این حوزه در ترجمه کتاب‌ها باقی مانده‌ایم و امیدوارم دهه آینده، دهه تولید باشد. ما بعد از این یک دهه وقت میخواهیم که کیفیت کتاب‌ها را بالا ببریم.
این ناشر افزود: همین که بخشی از کتاب‌های ترجمه‌شده دانشگاهی در ایران به افغانستان میرود، نشان می‌دهد کیفیت این ترجمه‌ها بالا بوده و می‌توان کارهای بزرگ‌تری هم انجام داد. ناشرانی هم هستند که در ایران کتاب‌های خود را به زبانهای بین‌المللی منتشر می‌کنند. یکی از سخت‌ترین کارها نگارش، ویرایش و صنعت انتشار کتاباست. این صنعت ریسک‌پذیری بالایی هم دارد. با این وجود این صنعت در کشور رونق گرفته است. در سال‌های گذشته در دانشگاه‌های ما همه چیز منوط به جزوه‌نویسی بوده، اما الآن کتاب‌های جهان به سرعت در کشور منتشر می‌شود. صنعت کتاب‌های دانشگاهی ما برخلاف سایر صنایع رشد داشته است. ما بیش از سه میلیون نفر دانشجو داریم که کتاب‌های این دانشجویان را ناشران دانشگاهی تامین می‌کنند.
حاتمی همچنین با اشاره به اهمیت معرفی کتاب‌های دانشگاهی تاکید کرد: تبلیغات برای کتاب‌ها اهمیت زیادی دارد و ما انتظار داریم که ایسنا به عنوان رسانه دانشجویی مؤثر کتاب‌های دانشگاهی را معرفی کند. ما انتظار داریم که به ما کمک شود، چرا که کتاب‌های‌مان نیازمند تبلیغات و معرفی است.
در ادامه این نشست، روحانی در پاسخ به این‌که آیا انتشارات دانشگاه شریف رسالت فرامنطقه‌یی در نشر کتاب را هم درنظر دارد، گفت: متاسفانه بخش بزرگی از فارغ‌التحصیلان ما چون آموزش خودشان را نمی‌توانند با صنعت کشور تطبیق بدهند، جذب کشورهای دیگر می‌شوند و نمیتوانیم از آن‌ها بهره کافی ببریم. اما اکنون تالیف کتاب از سوی استادان را برای آن‌ها حائز امتیاز دانستهایم. فرصتهای مطالعاتی و اعطای وام انتشار کتاب و همکاری دانشجویان دکترا برای نگارش کتاب جزو حمایت‌های ماست.
او ادامه داد: ما فعالیت‌های بین‌المللی هم داریم و در انتشار کتاب‌های بین‌المللی هم می‌کوشیم. دنبال امضای تفاهمنامه برای انتشار کتاب‌های خارجی در ایران هستیم. امسال حدود 30 عنوان کتاب تالیفی داشتیم. دلیل آن هم حمایتها بوده است. اما هنوز تیراژ کتاب‌های ما کم است، حتی تیراژ 200 نسخه و 50 نسخه هم داریم، آن هم به دلیل تقاضای کم است. شهریور و مهر اوج فروش کتاب است، اما امسال ما آمار فروش خوبی نداشتیم.
روحانی درباره نشر الکترونیک هم گفت: ما در دانشگاه انتشار ای‌بوک را هم بررسی کردیم. رغبت استفاده از این کتاب‌ها کم است، مگر کتاب‌هایی که دانشجو بخواهد چند فصل آن‌ها را بخواند. اما کتاب کاغذی ماندگارتر است. کتاب‌های رفرنس (مرجع) هنوز به صورت ای‌بوک چندان مورد توجه نیست.
تیمورزاده هم در ادامه درباره اهمیت حمایت از صنعت نشر گفت: برخلاف آن‌چه در کشورهای دیگر وجود دارد و از طریق نشر به سودهای کلان می‌رسند، کسانی که در ایران وارد این فعالیت تجاری می‌شوند، فرسوده می‌شوند و به نظرم حمایت دولت از این حوزه ضروری است، البته کافی نیست. گردش اقتصادی سالانه نشر به اندازه یک روز هزینه موبایل این کشور نیست، اما آزار و اذیت‌ها بسیار زیاد است. دولت هم اگر می‌خواهد به این صنعت لطفی کند، نباید تصدی‌گری کند. باید حمایتها به گونهای دیگر باشد. در کشور ما از حمایت از حوزه نشر صحبت می‌شود. چقدر بالاترین مقامات کشور از کتاب حمایت کنند، اما اتفاقی نیفتد؟ امسال در سال فرهنگ چه تغییری در حوزه کتاب دیدیم؟ ما نیاز به یک قانون جامع کتاب داریم. این باید در مجلس و هیات دولت بررسی شود. من به عنوان پرکارترین ناشر دانشگاهی کشور با شرایط موجود برنامه‌ای برای نشر بین‌المللی ندارم و در داخل با مسائل زیادی مواجه هستم.
او با اشاره به برخی مسائل که ناشران با آن مواجه هستند گفت: قیمت کتاب را چه کسی در کشور ما تعیین می‌کند؟ خود ناشرها قیمت کتاب را تعیین می‌کنند؛ هر کسی در کشور یک جور قیمت‌گذاری می‌کند و هیچ‌کس هم کاری ندارد.
تیمورزاده در ادامه در انتقاد از نبود شرایط لازم برای توسعه کتاب‌خوانی توضیح داد: در کشور ما در هر کوچه چند بقالی است، اما در هر منطقه یک کتاب‌فروشی هم نیست. این مشکل ماست. ما آن‌قدر مسائل اقتصادی داریم که واقعا توانایی برخورد سازمان تامین اجتماعی و اداره مالیات را نداریم که به بهانه‌های واهی به ما فشار می‌آورند. با کتاب و اهالی کتاب باید مهربان بود، اجازه بدهید ما کارمان را انجام دهیم و در جهت تحول فرهنگی - علمی کشور برنامهریزی و حرکت کنیم. اما ما در الفبای کار کردن بنگاه کسب و کار خود مانده‌ایم و امکان کار کردن آرام و مطمئن را نداریم.
این ناشر افزود: یکی از مواردی که کتاب با آن دست به گریبان است، ایجاد پی دی اف و کپی کردن کتاب‌های دانشگاهی است. این کار حق‌الناس است. چنین کسانی آگاه نیستند این کار ضایع کردن حق دیگران است. این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی است. تیراژ کتاب دانشگاهی افت کرده است. از سال 93 نسبت به سال 92 - 91 تا سال 88 تقریبا سالی 10 درصد از میانگین فروشِ تعدادیِ کتاب کم شده؛ از همان سالی که قیمت کاغذ آزاد شد. بسیاری از ناشران دارند از رده خارج می‌شوند و این با این وجود است که تعداد دانشجویان ما زیاد شده است.
تیمورزاده در پایان تاکید کرد: ما پیش از هر چیز در کشور مشکل کتاب‌خوانی داریم. می‌توان در ساعتهایکار اداری ساعتی را برای مطالعه درنظر گرفت، همچنین سازمان‌ها و نهادها باید کتابخانههای تخصصی خود را داشته باشند. باید به این موضوع اساسی نگاه کرد. هنوز موضوعاتی مثل این‌که کتاب‌خوانی در کشور ما ارزش نیست وجود دارد و این موضوعات بنیادین باید حل شوند.