به گزارش روابط عمومی سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی، رونمایی از کتاب «ایده علوم انسانی؛ تأملاتی بر تجربه ایران معاصر» با حضور مالک شجاعی، نویسنده این اثر و مصطفی تقوی، عضو هیئت علمی و معاون فرهنگی دانشگاه شریف ، پنجشنبه، 27 اردیبهشت در گوشه نقد واقع در شبستان مصلی امام خمینی(ره) برگزار شد.

شجاعی در ابتدای این مراسم درباره شکل‌گیری ایده کتاب به بازه زمانی سال‌های 1394  تا 1396 در ساحت گفت‌وگو با استادان به‌نام علوم انسانی کشور اشاره کرد و گفت: صرف‌نظر از سنت فکری، فلسفی و تمدنی از دوران باستان تا بعد از اسلام در کشورمان؛ موضوع علوم انسانی در ایران کم‌تر از ۱۰۰ سال است که به شکل آکادمیک به مؤلفه‌ای آشنا میان اهل پژوهش بدل شده‌ است.

وی ادامه داد: آنچه که بزرگانی چون ابن‌سینا، مولانا، ابن‌خلدون و نظریاتی از این نام‌های شناسا در باب علوم انسانی مطرح کرده‌اند اغلب وام‌دار سنت نبوی و برداشت و پنداشت آنها از مفاهیم قرآنی بوده ‌است؛ اما آنچه که این کتاب به آن پرداخته به ایده علوم انسانی در مفهوم مدرن آن که ما آن را وام‌دار انقلاب مشروطه در کشورمان هستیم بازمی‌گردد.

جای دانش بومی در علوم انسانی ما کجاست؟

نویسنده کتاب «ایده علوم انسانی» با تأکید بر آنکه حوزه علوم انسانی ـ اجتماعی در ایران برای تحلیل درست باید با این پرسش مواجه شود که طی یک قرن اخیر با ما چه کرده و ما با آن چه کرده‌ایم؟ بیان کرد: باید تأثیر علوم انسانی را در ساحت زیست و معرفت ایرانیان مورد کاوش قرار دهیم. اینکه کارکردها و سوء کارکردهای آن با جریان‌های علوم انسانی در کشورمان چه بود است.

شجاعی با اشاره به آنکه افرادی که با علوم انسانی در کشورمان برخورد می‌کنند عموماً بر دو دسته کلان تقسیم‌بندی می‌شوند یادآور شد: عده‌ای برداشت‌های علوم انسانی را کلا غرب‌زده و روایتی از دانش غربی که کل زیست انسانی و اجتماعی جامعه را به خود اختصاص داده، می‌دانند و عده‌ای دیگر بر این مسئله تأکید دارند که اگر علوم انسانی با دانش ایرانی اسلامی نبود آیا امروز برداشت و ارجاع ما از دانش خودشناسی و جامعه‌شناسی در کشورمان مجالی برای بروز و ظهور اندیشه‌های بومی داشت یا خیر؟

نویسنده کتاب «ایده علوم انسانی» با اشاره به آنکه با هر نگاهی که تاریخ علوم انسانی را بازخوانی کنیم از سرآغاز علوم انسانی تا به امروز با چهره‌های شاخصی مواجه می‌شویم که می‌توانیم آن را به چهار حوزه «یونان باستان»، «قرون وسطی»، «دوره جدید» و «دوره معاصر» طبقه‌بندی کنیم، یادآور شد: اینها چهار دوره تمدنی غرب هستند که از «افلاطون» تا «دکارت» را می‌توانیم به عنوان بزرگان این عرصه نام ببریم.

وی ادامه داد: اما مسئله این است که سهم ما ایرانیان در میان دانشمندان و نظریه‌پردازان علوم انسانی کجاست؟ و ما در این عرصه چه کرده‌ایم؟ به‌ویژه آنکه بعد از انقلاب اسلامی شاهد بودیم که تمامی دعاوی سیاسی و اجتماعی در کشور ما بر سر علوم انسانی با رویکرد ایرانی و اسلامی استوار بوده و تلاش داشتیم تا تعریف جدیدی از انقلاب ارائه دهیم اما آیا توانسته‌ایم به این مهم دست پیدا کنیم؟

شجاعی با اشاره به آنکه محوریت این کتاب تأملاتی است که در علوم انسانی ایران پس‌از انقلاب مورد تحلیل قرار گرفته است و معتقدم این برای نخستین بار است که در چنین ساحتی علوم انسانی در قالب اثر مکتوب، تحقیقی و پژوهشی مورد توجه قرار گرفت، یادآور شد: مواجهه با علوم انسانی گاه ما را با چالش هایی مواجه می‌کند که حتی ممکن است در تضاد با آراء و اندیشه‌هایمان باشد. به همین سبب به شدت به چنین پاتوق‌ها و نشست‌هایی برای عبور از این چالش‌ها و رسیدن به آزادی فکر و اندیشه در ساحت تحلیل علوم انسانی با محوریت ایران انقلابی و مفاهیم اسلامی نیازمندیم.

اهمیت کتاب به هدایت ما به سمت خودآگاهی است

سخنران بعدی این نشست، مصطفی تقوی، عضو هیئت علمی و معاون فرهنگی دانشگاه شریف بود.

وی صحبت خود را با این پرسش که چرا این کتاب مهم است آغاز کرد و گفت: اهمیت این کتاب به این خاطر است که ما را به خودآگاهی می‌رساند و وضعیت علوم انسانی را در کشورمان مورد تحلیل قرار می‌دهد.

وی در ادامه با طرح این پرسش که در حوزه علوم انسانی در کشور ما چه می‌گذرد؟ به گزاره‌ای از خود کتاب اشاره کرد و گفت: نویسنده در این اثر اشاره کرده که از میان ۶۰۰ مجله‌ای که در حوزه علوم انسانی در کشور ما منتشر می‌شود حتی نمی‌توانیم به شش مؤلفه بومی پرداخته شده در این آثار دست پیدا کنیم. این خود نشان می‌دهد که اوضاع علوم انسانی در کشور ما در چه نقطه‌ای قرار دارد.

تقوی فصل دیگر از سخنان خود را بار دیگر با طرح پرسشی ادامه داد و گفت: برای پاسخ دادن به این پرسش که عناصر مهم در علوم انسانی چیست؛ ابتدا باید نگاهی از بالا داشته باشیم تا به جامعیت علوم انسانی در حوزه بینش نیز دست یابیم و لذا می‌توانیم برای پاسخ به این پرسش به پنج نهاد اشاره کنیم.

معاون فرهنگی دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به آنکه مؤلفه‌ نخست نهادها هستند گفت: دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه، نهادهای آموزشی و پژوهشی، نهادهای بودجه‌گذاری و خیریه و نهادهای ارائه دهنده خدمات اجتماعی و تمام نهادهایی که ذیل عنوان «نگاشت نهادی» از آنها یاد می‌کنیم. تک‌تک این‌ها باید احصا و مورد تحلیل قرار گیرد.

وی با بیان اینکه مؤلفه دوم؛ انسان‌هایی هستند که ذیل این نهادها فعالیت می‌کنند بیان کرد: استاد، دانشجو، محقق و نویسنده، سیاستگذاران، ارزیابان و مدیران ذیل این مجموعه تعریف می‌شوند. افرادی که باید حالات، فعلیت، کنش رفتاری و اندیشه‌های آنها مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف سیاستگذاری و زیرساخت‌ها را مؤلفه سوم در این دسته‌بندی دانست و تصریح کرد: آیا سیاست‌گذاری و زیرساخت‌های ما در حوزه علوم انسانی و اجتماعی در کشور به‌نحو مطلوب وجود دارد؟ مسائل آن چیست؟ شخصیت‌ها و پروژه‌هایی که در حوزه علوم انسانی اجتماعی در کشور داریم درچه مرتبه‌ای قرار دارند؟

وی با بیان اینکه یکی از اصلی‌ترین مشکلات ما آن است که مسائل علوم انسانی با نگاه بوم‌شناسانه هنوز به شکل دقیق تفکیک نشده، گفت: مسئله این است که هنوز ما با ایجاد زیرساختی به‌ نام نقد مشکل داریم درحالی‌که اگر نقد وجود نداشته باشد شاهد هیچ‌گونه توسعه‌ای در علوم انسانی نخواهیم بود.

معاون فرهنگی دانشگاه صنعتی شریف منابع الهام‌بخش در علوم انسانی را مؤلفه چهارم این دسته‌بندی دانست و گفت: بسیاری از این منابع ارجاع به مطالعاتی است که در غرب صورت‌گرفته و از طریق متون غربی و منابع به دست ما رسیده است. ما بی‌محابا ترجمه کرده‌ایم؛ درحالی‌که یکی از منابع مهم و تأثیرگذار اطلاعات دانش غربی است اما پرسش این است که جای متون اسلامی ـ ایرانی کجاست؟ برای شناخت جریان حوزه علوم انسانی با محوریت دانش اسلامی ـ ایرانی چه اقداماتی صورت‌گرفته است؟ اگر نیازمند آن هستیم که جوان ما «بصیر» باشد؛ این بصیرت باید از چه طریقی به او منتقل شود.

 تقوی در پایان صحبت‌های خود مؤلفه پنجم را عرصه‌ ظهور علوم انسانی ـ اجتماعی دانست و گفت: هنوز به این پرسش پاسخ داده نشده که آیا پژوهش‌های صورت‌گرفته در حوزه علوم انسانی با رویکرد ایرانی ـ اسلامی در کشورمان صرفاً بروز و مصرف داخلی دارد یا قرار است که با گفتمان جهانی و تعامل بنشیند. تمام اینها، مواردی است که این کتاب سعی بر پاسخ دادن به آن دارد و به‌همین سبب است که در ابتدای صحبت‌هایم گفتم مهم‌ترین دلیل اهمیت این کتاب دستیابی ما به خودشناسی است.