جهاد یا ترور: تقابل سنت و خشونت معاصر در اسلام

مجید کیانی  ‍پور

کتاب جهاد و ترور در اسلام اثر اشرف بروجردی، پژوهشگر حوزه اسلام سیاسی و روابط بین‌الملل، تلاشی تحلیلی و جسورانه برای واکاوی دو مفهوم چالش‌برانگیز در گفتمان اسلامی معاصر است: جهاد به مثابه یک آموزه دینیِ تاریخی و ترور به عنوان پدیدهای مدرن با پیامدهای جهانی. بروجردی در این کتاب می‌کوشد مرزهای مفهومی و عملی بین این دو را در بستر الهیات اسلامی و واقعیتهای ژئوپلیتیک امروز روشن سازد.

کتاب با مروری بر تکامل تاریخی مفهوم جهاد در متون مقدس اسلامی (قرآن و سنت) آغاز می‌شود و نشان می‌دهد چگونه این آموزه در طول قرون، از یک اصل دفاعی و اخلاق‌محور به ابزاری برای مشروعیت بخشیدن به خشونت‌های فرقه‌ای و سیاسی تحریف شده است. نویسنده به تفصیل به دیدگاههای فقهی متفاوت از مذاهب گوناگون اسلامی اشاره می‌کند و تاکید می‌نماید که جهادِ مشروع در سنت کلاسیک، قواعد سختگیرانه‌ای مانند ممنوعیت کشتن غیرنظامیان، رعایت تناسب نیروها و التزام به اخلاق جنگ دارد – چارچوبی که به‌زعم او در اقدامات گروه‌های تندروی معاصر نادیده گرفته می‌شود.

بروجردی سپس با تحلیل گفتمان گروه‌هایی مانند القاعده و داعش، استدلال می‌کند که تروریسمِ مدرن ریشه در بحرانهای سیاسی-اجتماعی جهان اسلام (استعمارزدایی ناکامل، شکست دولت-ملت‌ها، اشغال فلسطین و عراق) دارد، نه در ذات تعالیم اسلامی. او این پدیده را "اسلامی کردنِ ایدئولوژی‌های خشونت" می‌خواند که با تفسیرهای افراطی و خارج از چارچوب فقه سنتی، مفاهیم دینی را مصادره می‌کنند. فصل‌های میانی کتاب به بررسی موردی عملیاتهای تروریستی دهه‌های اخیر و پاسخ‌های فقهای معاصر به آنها اختصاص یافته و تناقض‌های فاحش بین اقدامات تروریستی و موازین شرعی را برملا می‌سازد.

نقطه قوت کتاب، نگاه چندبعدی نویسنده به مسئله است: بروجردی همزمان الهیات، سیاست بین‌الملل و جامعه‌شناسی خشونت را در تحلیل خود دخیل می‌کند. او هشدار می‌دهد که خلط عمدی یا سهویِ جهاد با ترور از سوی برخی جریان‌های غربی، نه‌تنها به اسلام‌هراسی دامن می‌زند، بلکه بازیگران افراطی را در ادعای "قربانی بودن" تقویت می‌کند. در عین حال، از علمای مسلمان می‌خواهد با صدور فتاوای صریح ضدترور و بازتعریف جهاد در جهان مدرن، مانع سوءاستفاده از مفاهیم دینی شوند.

اگرچه برخی منتقدان، تمرکز کتاب بر نقد گفتمان سلفی را ناکافی دانسته و خواستار تحلیل عمیقترِ نقش قدرتهای بزرگ در تولد جهادگرایی مدرن هستند، اما اثر بروجردی به دلیل استناد گسترده به منابع اولیه اسلامی و نثر روشنگرانهاش، مرجعی ارزشمند برای درک تقابل سنن دینی و خشونت ایدئولوژیک در جهان اسلام امروز است. این کتاب پرسشی بنیادین را پیش می‌کشد: آیا می‌توان با بازگشت به اصول اخلاقی جهاد کلاسیک، راهی برای مبارزه با ظلم بدون افتادن در دام ترور یافت؟ نسخه الکترونیک این کتاب را می توانید با تخفیف ۳۰ درصد از وب سایت طاقچه تهیه فرمایید.