نسل جوان و رسانه‌های مستقل؛ پل ارتباطی بین یادگیری و تجربه اجتماعی

پارمیس بانشی

دانشجوی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران

رشد پادکست‌ها و رسانه‌های مستقل در سال‌های اخیر شاید در نگاه اول یک تغییر تکنولوژیک ساده به نظر برسد، اما در واقع تحولی بنیادین در شیوه‌ی ارتباط و شکل‌گیری هویت نسل جوان است. پیش‌تر رسانه‌ها عمدتاً یک‌سویه بودند و مخاطب صرفاً شنونده یا بیننده محسوب می‌شد، اما امروز پادکست‌ها و رسانه‌های مستقل این رابطه را به فضای چندصدایی تبدیل کرده‌اند؛ جایی که جوانان نه تنها مصرف‌کننده، بلکه تولیدکننده و منتقد محتوا هستند.

بر اساس آمار  Edison Research (2023) ، بیش از نیمی از شنوندگان پادکست در جهان را افراد ۱۸ تا ۳۴ سال تشکیل می‌دهند؛ نسلی که در حساس‌ترین مرحله‌ی زندگی خود قرار دارد؛ دوره‌ای که همزمان با یادگیری، گفتگو و شکل‌گیری هویت اجتماعی همراه است. این استقبال گسترده تصادفی نیست؛ پادکست‌ها بستری فراهم کرده‌اند که جوانان در آن می‌توانند پرسش‌های نانوشته‌ی خود را مطرح کنند، روایت‌های شخصی دیگران را بشنوند و از دل تجربه‌های متنوع، تصویری تازه از جهان بسازند. به این ترتیب، رسانه‌های مستقل امروز تنها ابزار انتقال اطلاعات نیستند، بلکه آیینه‌ای برای بازاندیشی دانشجویان در مورد خود و جامعه نیز به شمار می‌آیند؛ آیینه‌ای که هم فرصت روشن‌گری دارد و هم خطر وارونه‌نمایی.

این رسانه‌ها به دلیل دسترسی آسان و تنوع موضوعی گسترده، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره‌ی دانشجویان شده‌اند. پادکست‌ها می‌توانند کلاس درس را فراتر از محدودیت‌های زمانی و مکانی ببرند و همراه دانشجو به خوابگاه، مسیر دانشگاه، کافی‌شاپ و حتی هنگام ورزش منتقل شوند. آن‌ها فضایی فراهم می‌آورند تا دانشجویان خودآموزی کنند، ایده‌ها را کشف کنند و پرسش‌های شخصی خود را در چارچوبی آزاد مطرح کنند. با این حال، این جذابیت‌ها یک روی سکه است. دسترسی آسان و تنوع محتوا، اگر با سواد رسانه‌ای و تحلیل انتقادی همراه نباشد، می‌تواند مسیر یادگیری عمیق را مختل کند و پذیرش اطلاعات ناقص یا سطحی‌نگری را تسهیل نماید. پرسش مهم این است: آیا نسل دانشجو می‌تواند میان راحتی دسترسی و انتخاب محتوای معتبر، توازنی هوشمندانه برقرار کند؟

چالش اصلی وقتی نمایان می‌شود که آزادی عمل رسانه‌های مستقل به تیغی دو لبه تبدیل می‌گردد. نبود نظارت حرفه‌ای و چارچوب‌های استاندارد، گاه راه را برای انتشار اخبار نادرست، اطلاعات ناقص یا روایت‌های جهت‌دار هموار می‌کند؛ روایت‌هایی که می‌توانند برداشت‌های سطحی و سوگیری‌های فکری را در میان جوانان تقویت کنند. پژوهش‌های منتشر شده در  Journal of Media Literacy Education  نشان می‌دهند که دانشجویان، به دلیل اعتماد نسبی به منابع آنلاین و جذابیت رسانه‌های مستقل، اگر فاقد سواد رسانه‌ای کافی باشند، بیش از هر گروه دیگری در معرض این آسیب‌ها قرار دارند. به بیان دیگر، رسانه‌های مستقل می‌توانند هم ابزار رشد فکری و خودآموزی باشند و هم منبع گمراه‌کننده‌ای برای شکل‌گیری برداشت‌های نادرست. پرسش اساسی این است که نسل دانشجو چگونه می‌تواند میان آزادی دسترسی به اطلاعات و انتخاب محتوای معتبر، توازنی هوشمندانه برقرار کند.

رسانه‌های مستقل تنها ابزار یادگیری نیستند؛ آن‌ها میدان نوینی برای شکل‌گیری گفتمان‌های اجتماعی و سیاسی جوانان فراهم می‌کنند. در کشوری که رسانه‌های رسمی اغلب از دغدغه‌ها و تجربه‌های روزمره دانشجویان فاصله دارند، پادکست‌ها و نشریات مستقل این خلأ را پر می‌کنند و فرصتی برای بحث آزاد، نقد اجتماعی و تبادل ایده‌های نو ایجاد می‌کنند. با این حال، این فضای آزاد همراه با پرسش‌های جدی است: آیا نسل دانشجو می‌تواند میان آزادی بیان، خلاقیت و مسئولیت رسانه‌ای توازنی هوشمندانه برقرار کند؟ یا این فرصت به محلی برای بازتولید سطحی‌نگری، قطبی‌سازی و پذیرش روایت‌های یک‌سویه تبدیل خواهد شد؟ پاسخ به این پرسش نه تنها سرنوشت رسانه‌های مستقل، بلکه مسیر فکری و اجتماعی نسل جوان را رقم خواهد زد.

پادکست‌ها و رسانه‌های مستقل بدون شک صدای تازه و تأثیرگذاری برای نسل جوان هستند؛ اما این صدا تنها زمانی می‌تواند به ساز رشد فکری، خودآگاهی و تفکر انتقادی بدل شود که مخاطب با آگاهی، تحلیل انتقادی و انتخاب هوشمندانه با آن مواجه شود. در غیر این صورت، همین فضای آزاد و جذاب ممکن است به هیاهوی بی‌پایان، اطلاعات سطحی یا بازتولید سوگیری‌ها تبدیل شود. سرنوشت رسانه‌های مستقل نه در خود رسانه، بلکه در دستان نسل جوان و نحوه مواجهه آن‌ها با اطلاعات و محتواها رقم خواهد خورد. پرسش چالشی اصلی این است که چگونه می‌توان میان آزادی دسترسی و مسئولیت رسانه‌ای، توازنی پایدار برقرار کرد؛ دغدغه‌ای که همچنان محور دوران رسانه‌های نوین است.