هواشناسی به عنوان یکی از علوم مهم در عرصه جهانی شناخته شده است که کاربرد آن روز به روز بارزتر می شود. کشاورزی به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی در اکثر مناطق جهان به خصوص کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران مطرح بوده است که به طور مستقیم میزان تولیدات آن به عوامل اقلیمی و هواشناسی مرتبط است. در این اثر سعی شده است اصول اولیه هواشناسی و اقلیم شناسی به خواننده ارائه شود. در فصول ابتدایی مبانی اولیه این علم تشریح شده تا خواننده را مهیای شناخت بهتر این علم کند. در ادامه و در فصول بعد در قالب گرایش هواشناسی کشاورزی به مسائل مربوط به کشاورزی و ارتباط آن با هواشناسی پرداخته شده است. در فصل اول مقدمه ای بر شناخت علم هواشناسی و تاریخچه آن در ایران و جهان پرداخته شده و گرایش های مختلف آن معرفی شده است. در فصل دوم ساختار اتمسفر و مولفه های مختلف آن بررسی شده تا مقدمه¬ای برای شناخت مولفه¬های هواشناسی باشد. در فصل های سوم تا پنجم به معرفی مولفه ها و عناصر اقلیمی شامل دما، فشار، باد، رطوبت هوا و خاک پرداخته شده است. بعد از شناخت مقدماتی مولفه های هواشناسی، در فصول ششم تا هشتم به معرفی توده ها و جبهه ها، مه و ابر و در ادامه شناخت بارش و الگوهای آن و تغییرات آن در مقیاس های مختلف پرداخته شده است. از فصل نهم به بعد عمدتاً به تشریح کاربردهای هواشناسی اشاره شده است و در حدی که برای گرایش های مختلف کشاورزی کاربرد داشته باشد؛ پرداخته شده است . در فصل نهم مبانی اولیه اقلیم شناسی و در فصل دهم کاربردهای هواشناسی در کشاورزی ارائه شده است. این دو فصل از کاربردی ترین بخش های کتاب در علوم کشاورزی به شمار می روند. از آنجایی که در همه اعصار بخش کشاورزی عمدتاً شاهد تنش های زیست محیطی بوده است سعی گردیده در سه فصل انتهایی به پدیده های زیانبخش و تا حد ممکن راهکاری محافظت تولیدات کشاورزی از این پدیده ها پرداخته شود. به این منظور در ابتدا به بحث پیرامون سرمازدگی و یخبندان پرداخته شده و راهکارهای عملیاتی محافظت محصولات کشاورزی از این پدیده ارائه شده است. در فصل دوازدهم نیز بحث ریزگردها و وضعیت آن در ایران مورد بحث قرار گرفته است و در نهایت در فصل سیزدهم مبانی اولیه خشکسالی که عمده خسارت ها را بر بخش کشاورزی به ویژه در ایران می گذارد ارائه شده است. در این فصل راهکارهای مختلف مقابله با خشک سالی در قالب مفاهیم مدیریت ریسک و مدیریت بحران و نمونه کارهای انجام شده در نقاط مختلف جهان ارائه شده است. البته مولفین بر این عقیده اند که این اثر قطره ای از دریای علم هواشناسی کاربردی در کشاورزی بوده و صرفاً در حد تدریس در مقاطع کارشناسی و تا حدودی کارشناسی ارشد رشته های کشاورزی به رشته تحریر در آمده است و نمی تواند عاری از اِشکال باشد. 

فصل اول: کلیات 1

1-1 مقدمه 1

2-1 موضوع علم هواشناسی 1

3-1 تاریخچه علم هواشناسی 2

1-3-1 تاریخچه هواشناسی در جهان 2

2-3-1 تاریخچه هواشناسی در ایران 4

4-1 گرایش‌های مختلف علم هواشناسی 5

5-1 دیده‌بانی هواشناسی 9

6-1 شرایط ایستگاه‌های زمینی 11

7-1 پناهگاه هواشناسی و محل نصب ابزار 13

فصل دوم: اتمسفر زمین 15

1-2 چکیده 15

2-2 تقسیم‌بندی لایه‌های مختلف اتمسفر 15

1-2-2 تقسیم‌بندی برحسب نسبت آمیختگی گازها 15

2-2-2 تقسیم‌بندی حرارتی 16

3-2 ترکیبات اتمسفر 18

4-2 انرژی در اتمسفر 27

1-4-2 قوانین تابش 27

2-4-2 تابش زمینی 28

3-4-2 ترازمندی انرژی تابشی در شرایط مختلف 30

4-4-2 تغییرات بیلان انرژی زمین در عرض‌های جغرافیایی مختلف 30

5-4-2 حرکت کُره زمین و تغییرات تابش 31

فصل سوم: دمای هوا و خاک 33

1-3 مفهوم دما و گرما 33

2-3 مقیاس‌های دمایی 34

3-3 خصوصیات متغیر اقلیمی دما 35

4-3 تغییرات مکانی دما در جو 38

5-3 پایداری و ناپایداری در اتمسفر 43

6-3 رژیم حرارت در خاک 46

1-6-3 تعاریف فیزیکی دما در خاک 47

2-6-3 رژیم دما در سطح و عمق خاک 48

7-3 ابزار اندازه‌گیری دما 51

1-7-3 اندازه‌گیری دمای هوا 51

2-7-3 ابزار اندازه‌گیری دمای خاک 54

فصل چهارم: فشار هوا و باد 55

1-4 مقدمه 55

2-4 فشار هوا 56

4-3 تغییرات زمانی و مکانی فشار 57

4-4 الگوهای دینامیکی فشار 59

5-4 الگوهای جهانی فشار 61

6-4 گردش عمومی اتمسفر 62

7-4 باد و عوامل تشکیل‌دهنده آن 66

1-7-4 بادهای دینامیکی 67

2-7-4 بادهای محلی 70

8-4 اندازه‌گیری باد 72

1-8-4 تعیین جهت باد 73

2-8-4 سرعت باد 75

3-8-4 ابزار اندازه‌گیری باد 75

9-4 ابزار اندازه‌گیری فشار 77

1-9-4 فشارسنج‌های جیوه‌ای 78

2-9-4 فشارسنج‌های فلزی 80

فصل پنجم: رطوبت هوا و خاک 85

1-5 مقدمه 85

2-5 تغییرات فیزیکی رطوبت اتمسفر 86

3-5 منشأ رطوبت اتمسفر 87

4-5 توزیع بخارآب در اتمسفر 87

5-5 معیارهای سنجش رطوبت هوا 88

6-5 تغییرات رطوبت با ارتفاع 95

7-5 اختلاط توده‌های هوا 95

8-5 رطوبت در خاک 97

1-8-5 اهمیت رطوبت خاک در مطالعات سطح زمین 97

2-8-5 اهمیت رطوبت خاک در مطالعات کشاورزی 97

9-5 ابزار اندازه‌گیری رطوبت هوا و خاک 98

1-9-5 رطوبت‌سنج‌های ترمودینامیکی 99

2-9-5 رطوبت‌سنج‌های آلی 100

3-9-5 ابزار اندازه‌گیری رطوبت خاک 101

4-9-5 روش‌های اندازه‌گیری رطوبت خاک 102

فصل ششم: توده‌ها و جبهه‌های هوا 103

1-6 مقدمه 103

2-6 تشکیل توده ‌هوا 103

3-6 طبقه‌بندی توده‌های هوا 104

1-3-6 خصوصیات توده‌های هوا از دیدگاه حرارتی 105

2-3-6 خصوصیات توده‌های هوا از دیدگاه جغرافیایی 105

4-6 جبهه‌های جوی 108

1-4-6 طبقه‌بندی ازنظر توسعه عمودی، افقی، و نوع گردش هوا 108

2-4-6 طبقه‌بندی جبهه‌ها بر پایه نحوه حرکت، ساختار عمودی و وضع هوا 108

5-6 ساختار چرخندها و نحوه توسعه آن‌ها 114

1-5-6 تشکیل چرخندها 114

2-5-6 تئوری‌های توسعه چرخندها و واچرخندها 115

فصل هفتم: مه و ابر 117

1-7 مقدمه 117

2-7 مه 117

3-7 ابر 120

1-3-7 مقدار ابرناکی 120

2-3-7 مفهوم پوشش ابر، ابرناکی و سقف ابر 121

7-3-3 طبقه‌بندی ابرها 122

4-3-7 تعاریف و طرز تشکیل انواع ابرها 124

فصل هشتم: بارش 131

1-8 کلیات 131

2-8 فرآیند تشکیل بارش 132

3-8 انواع بارش 136

4-8 الگوهای مختلف بارش 138

5-8 توزیع بارش در کره زمین 139

6-8 تغییرات بارندگی 140

7-8 مشخصات بارش 140

8-8 روابط بین خصوصیات بارندگی 142

9-8 اندازه‌گیری بارش‌ها (باران) 142

10-8 برف سنجی 143

1-10-8 اندازه‌گیری برف در زمان بارش 143

2-10-8 اندازه‌گیری برف روی زمین 147

11-8 محل نصب باران‌سنج‌ها 152

1-11-8 تعداد باران‌سنج‌ها در شبکه باران‌سنجی 152

12-8 تخمین بارندگی در سطح حوضه 153

فصل نهم: اقلیم‌شناسی و تغییر اقلیم 155

1-9 مقدمه 155

2-9 سازندهای اقلیمی 155

3-9 طبقه‌بندی‌های اقلیمی 157

4-9 ضرایب و طبقه‌بندی‌های اقلیمی 159

5-9 تقسیم‌بندی مناطق اقلیمی جهان (روش کوپَن) 167

6-9 تغییر اقلیم 174

7-9 مدل های اقلیمی 175

1-7-9 مدل هاي فيزيکي 176

فصل دهم: هواشناسی کشاورزی 183

1-10 مقدمه 183

2-10 اهداف و کاربردها 184

3-10 اقلیم‌های مطلوب تولید محصولات زراعی و باغی 184

4-10 اقلیم‌های مطلوب تولید دام‌ها 189

5-10 پیش‌بینی آب‌وهوا برای عملیات کشاورزی 193

6-10 اصول هواشناسی برای پیش‌بینی آفات و بیماری‌ها 194

7-10 برآورد نیاز آبی 196

1-7-10 عوامل مؤثر در تبخیروتعرق 199

2-7-10 روش‌های تعیین تبخیروتعرق پتانسیل 200

8-10 مدل‌سازی در هواشناسی کشاورزی 206

1-8-10 مقدمه 206

2-8-10 رده‌بندی مدل‌های مکتب واگنینگن 207

3-8-10 تشریح کلی و روش‌های جامع 207

4-8-10 تشریح کامل ماژول‌ها 208

5-8-10 آزمون مدل، پارامتری کردن و داده ‌های مورد نیاز 210

6-8-10 عملیاتی کردن نرم‌افزاری، مستندسازی و سیاست گسترش مدل 211

7-8-10 کاربرد مدل‌های مکتب واگنینگن 211

9-10 معرفی برخی از مدل های زراعی 213

1-9-10 مدل DSSAT 213

الف) معرفی مدل 213

ب) تشریح مدل DSSAT 214

2-9-10 مدل WOFOST 215

الف) مقدمه 215

ب) اطلاعات مورد نياز براي اجراي مدل 217

ج) واسنجي پارامترهاي گياهي با استفاده از روش FSEOPT و برنامه Rerun 218

فصل یازدهم: یخبندان و سرمازدگی 219

1-11 چکیده 219

2-11 تعریف سرمازدگی و یخبندان 219

3-11 انواع یخبندان 220

4-11 طبقه‌بندی روش‌های حفاظت از یخبندان 222

5-11 ارزیابی جغرافیایی خسارت یخبندان به محصولات 223

6-11 حساسیت محصولات به یخبندان و دماهای بحرانی 226

7-11 مروری بر روش‌های مبارزه با یخبندان 226

1-7-11 حفاظت غیر فعّال 226

2-7-11 روش‌های فعّال 230

3-7-11 روش‌های ترکیبی 234

8-11 پیش‌بینی و پایش یخبندان 235

9-11 عوامل مؤثر بر یخبندان 236

1-9-11 عوامل مکانی مؤثر بر یخبندان 236

2-9-11 عوامل زمانی مؤثر بر یخبندان 239

10-11 اهمیت اقتصادی یخبندان و سرمازدگی 241

11-11 تاریخچه حفاظت از یخبندان 243

فصل دوازدهم: ریز گردها 247

1-12 مقدمه 247

2-12 تعریف 247

3-12 اثرات زیان‌بار گردوغبار 248

4-12 مکانیسم‌های تشکیل طوفان‌های گردوغبار 248

5-12 وضعیت گردوغبار در ایران و جهان 250

1-5-12 رژیم سالانه و ماهانه فراوانی وقوع گردوغبار 251

2-5-12 تحلیل مکانی فراوانی وقوع گردوغبار 254

3-5-12 تحلیل روند فراوانی روزهای گردوغبار 254

فصل سیزدهم: خشک‌سالی 257

1-13 مقدمه 257

2-13 تعریف خشک‌سالی 257

3-13 تقسیم‌بندی‌های خشک‌سالی 258

4-13 روش‌های کمّی سازی خشک‌سالی 260

5-13 مدیریت ریسک خشک‌سالی 263

1-5-13 مقدمه 263

2-5-13 مراحل پایه‌ای در مسیر مدیریت ریسک خشک‌سالی 265

3-5-13 ساختارهایی از مدیریت خشک‌سالی 266

1-3-5-13 رویکرد مدیریت ریسک در ایران 266

2-3-5-13 رویکرد مدیریت خشک‌سالی در آمریکا 269

3-3-5-13 رویکرد در اروپا 271

4-3-5-13 رویکرد مدیریت خشک‌سالی در استرالیا 272

4-5-13 مروری بر مطالعات انجام‌شده در مورد مدیریت ریسک خشک‌سالی 272

14-اشکال و تصاویر

منابع